Tradisi Melayu Feudal dalam Sejarah Melayu: Pengekalan atau Peninggalan?

Sulalatus Salatin atau juga dikenali sebagai Sejarah Melayu dikatakan ditulis oleh pengarang Melayu dikenali sebagai Tun Sri Lanang. Penulisannya berjaya mengangkat kembali zaman kegemilangan Kesultanan Melayu Melaka yang pada ketika itu dikatakan sedang berada diambang kemerosotan. Makalahnya lebih bersifat kesusasteraan seperti berbentuk mitos atau legenda dapat dikesan dalam hasil penulisannya. Tulisannya berkaitan genealogi Sultan Melaka iaitu Parameswara yang dikatakan berasal daripada susur galur salah satu daripada tiga putera yang muncul di Bukit Seguntang iaitu Seri Teri Buana, kemudiannya menjadi raja di Palembang. Raja ini dipercayai daripada genealoginya berkait rapat dengan Zulkarnain Iskandar, raja yang hebat dari Rom bagi menunjukkan ‘supremacy’ Kesultanan Melayu Melaka. Penulisan ini bukanlah untuk melihat dari sudut mitos atau legenda tetapi lebih terfokus kepada sisi sorotan sejarah adat tradisi Melayu pada zaman feudal berdasarkan teks Sejarah Melayu. 

Adat istiadat pertabalan diraja

Dalam konteks sejarah, protokol istana dalam teks yang dikaji turut dinyatakan seperti peranan nobat di dalam pertabalan diraja. Merujuk teks Sejarah Melayu, Sultan Mansur Syah ingin meluaskan kuasanya kepada kerajaan baru di Pahang dengan menabal Raja Ahmad menggunakan alat-alat kebesaran diraja seperti penggunaan alatan muzik klasik nobat. Legitimasi kerajaan Melayu itu diiringi dengan paluan nobat pada suatu ketika dahulu menjadikan tradisi tersebut terus-menerus dilaksanakan hingga zaman ini seperti istiadat pertabalan, hari keputeraan, perkahwinan diraja, istiadat berkhatan diraja, upacara sambutan diraja dan juga kemangkatan diraja. Pengekalan tradisi paluan nobat ini hanya dialunkan di Kedah, Perak, Terengganu dan Selangor berdasarkan rentetan sejarah kedaulatan yang dianugerahkan oleh Sultan Melaka menerusi teks Melayu. Hasil penelitian terkini, paluan nobat dialunkan ketika Istiadat Pertabalan Kebawah Duli Yang Maha Mulia Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong yang ke-16, Al-Sultan Abdullah Ri’ayatuddin Al-Mustafa Billah Shah Ibni Almarhum Sultan Haji Ahmad Shah Al-Musta’in Billah pada 30 Januari 2019 disertai dengan tiupan nafiri. Istiadat pemakaman Baginda Almarhum Sultan Abdul Halim Mu’adzam Shah pada 12 September 2017 juga diiringi istiadat pemakaman. Ini merupakan simbol laungan dalam institusi diraja, ‘Raja bertakhta dinobatkan, pemergian juga dinobatkan’. Simboliknya, penyerahan semula kepada Maha Pencipta-Nya. (Astro Awani, 2017). 

Larangan

Masyarakat Melayu feudal dilarang keras untuk menggunakan warna kuning seperti katil, sapu tangan, pakaian, atau gelang emas dan apa sahaja barangan yang berwarna kuning. Pemakaian barangan emas boleh dipakai jika dihadiahkan oleh raja. Kini, tiada lagi larangan bagi pemakaian emas atau barangan berwarna kuning setelah perubahan bentuk pemerintahan Melayu feudal yang berdasarkan monarki kepada institusi Raja Berperlembagaan Malaysia. Selain itu, penganugerahan gelaran “Dato” dan “Dato’ Sri” diberikan oleh sultan atau raja di negeri-negeri semenanjung Malaysia. Penganugerahan Dato’ Sri ialah gelaran tertinggi bagi penerima gelaran tersebut atas jasa memberi sumbangan yang amat besar kepada negeri. Gelaran ini terhad kepada jumlah bilangan tertentu. Penganugerahan tertinggi oleh Yang di-Pertuan Agong kepada rakyat Malaysia ialah gelaran ‘Tun’ juga terhad kepada beberapa penerima sahaja di Malaysia. Contohnya, bekas Perdana Menteri Malaysia yang memberikan sumbangan besar kepada Malaysia. Terdapat juga undang-undang yang terkandung di dalam teks, menyatakan bahawa kedudukan keris perlulah berada di posisi hadapan. Jika didapati menyembunyikan keris di bahagian belakang badan, simboliknya datang membawa hajat yang tidak baik dan tidak menghormati raja. Hulubalang istana serta-merta akan menahan pesalah tersebut. Menurut teks, bagi pesalah yang melanggar undang-undang istana akan didenda jumlah ‘seketi lima’ mata wang. Menurut Shellabear (1977), dianggarkan sekira 150,000. Keris berhulu Jawa Demam dan Pekaka dibenarkan untuk dibawa ke istana. “Semasa penempaan keris dibuat, setiap pandai keris atau Empu mempunyai falsafah dalam menampilkan busana pakaiannya. Contohnya, jika menempa keris diraja, mereka memakai pakaian serba kuning. Bagi tempaan keris untuk panglima atau pendekar, pakaian serba hitam dan berbengkung merah digayakan dan bagi orang atau rakyat biasa, cukup sekadar mereka berpakaian biasa sahaja.” (Khamis et al., 2012, 109). Pemakaian keris bagi masyarakat Melayu moden hanya diriaskan pada acara tertentu sahaja seperti perkahwinan bagi pengantin lelaki atau ketika mempersembahkan seni mempertahankan diri seperti silat.

Etika dan penyediaan makanan

Perbualan di antara Tun Perpatih Putih dan Maharaja China, bertanya tentang   masakan kegemaran masyarakat Melayu feudal iaitu kangkung. Cara penyediaan kangkung juga dapat diteliti menerusi teks ini, “… Sayur kangkung tuanku, jangan dikerat-kerat, belah panjang-panjang, iaitulah kegemaran kami semua orang Melaka makan, tuanku.” Logiknya, penyediaan kangkung dipotong dengan cara sedemikian oleh kerana kebersihan yang amat dititikberatkan dalam masyarakat Melayu. Kadangkala terdapat cacing parasit (parasite eggs) atau juga dikenali sebagai water-borne worms, serangga atau ulat di dalam batang daun kangkung. Hal ini kerana kebanyakan kangkung air (nama saintifiknya, Ipomoea aquatica Forsk) tumbuh liar di dalam parit atau paya berikutan penanamannya memerlukan air yang banyak. Antara lainnya, budaya tradisi yang diamalkan dari zaman feudal sehingga kini ialah penggunaan tangan kanan untuk menjamah makanan manakala penggunaan tangan kiri pula bagi tujuan beristinja’. Budaya ini berupaya menanam sifat terpuji dan mendidik masyarakat Melayu berakhlak mulia selain melahirkan masyarakat yang tahu mengutamakan kebersihan tangan. Tambahan pula, penggunaan tangan sewaktu makan dipercayai memudahkan proses penghadaman makanan tersebut kerana tindak balas enzim yang terlibat membantu proses pencernaan menurut fitrahnya. Kita juga disarankan untuk menjilat jari tersebut selepas selesai dan menyudahkan makanan kerana itu merupakan sunnah Nabi Muhammad s.a.w. Hal ini sejajar dengan ajaran agama Islam dalam masyarakat Melayu dan bertepatan dengan hadis yang telah disebut.“Apabila salah seorang daripada kamu makan, maka janganlah dia menyapu tangannya melainkan setelah dia menjilatnya atau dijilatnya.” (Riwayat al-Bukhari (5456) dan Muslim (2031) 

Penggunaan daun palas juga digunakan sebagai alas makanan kerana kelebaran struktur daunnya, dapat dilihat dari petikan Seri Wak Raja meminta Seri Nara Diraja untuk memetik daun palas bagi meletakkan nasi dan ikan sebagai alas makanan selepas dimasak. Penggunaan daun palas masih lagi relevan dan digunakan bagi proses pembungkusan makanan sehingga kini seperti ketupat palas. 

Penutup

Kepentingan untuk menyingkap kembali sejarah peradaban masyarakat Melayu feudal yang membentuk masyarakat Melayu moden hari ini selari dengan hasil corak kebudayaan masyarakat Melayu yang sebahagiannya diteruskan menjadi amalan kini. Ternyata tradisi-tradisi tertentu bersifat peninggalan dan juga pengekalan dalam kehidupan masyarakat Melayu kini. Pengekalan tradisi ini boleh diibaratkan seperti ‘tidak lapuk dek hujan, tidak lekang dek panas’ menjadi simbol dan identiti masyarakat Melayu selagi mana adat tradisinya tidak menyalahi hukum Islam. Kajian dan penelitian seperti ini harus diperluaskan dengan harapan mampu memupuk kecintaan dalam jiwa generasi-generasi muda terhadap kemurnian cara hidup masyarakat Melayu selain menjejaki jati diri bangsa Melayu itu sendiri. Hal ini demikian kerana, pengarang Melayu tidak hanya melihat sejarah sebagai peristiwa lampau yang kerap menampilkan fakta dan kebenaran bahkan sejarah berupaya menjadi unsur pendidikan moral dalam masyarakat yang menghargai dan menelitinya dengan sebaik mungkin. Penegasan ini amat bersinonim dengan keadaan masyarakat Melayu kini khususnya golongan muda yang terlihat tenat dalam menghargai nilai sejarah Melayu dalam diri mereka. Di sinilah bermulanya peranan kita sebagai pengkaji untuk mencetuskan kesedaran secara bersama dalam hal tersebut.

---

Bahan rujukan:

A.Samad. S (Ed). (2013). Edisi Pelajar Sulalatus Salatin Sejarah Melayu. Dewan Bahasa dan Pustaka.

Hussain. O. (2009). Malay Historical Thought. Universiti Tun Hussein Onn.  

Shellabear, W.G. (Ed). (1977), Sejarah Melayu. Fajar Bakti. 

Khamis, M, Nik Hassan, S dan Abdul Latif. S. (2012). Falsafah Perkerisan dalam Masyarakat Melayu. International Journal of the Malay World and Civilisation, 30 (1), 105-119. http://journalarticle.ukm.my/5489/1/Falsafah_Pekerisan_dalam_Masyarakat_Melayu.pdf 

Astro Awani, (2017, September 12). Nobat mengiringi istiadat pemakaman Almarhum Sultan Kedah [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=QKiSUZnEBl0

Muhammad Mushfuque, A. A (2018, Januari 10), Irsyad Al-Hadith Siri Ke-240: Kunyah 40 Kali Dan Menjilat Jari Selepas Makan. Laman Web Rasmi Pejabat Mufti Wilayah Persekutuan. https://muftiwp.gov.my/artikel/irsyad-al-hadith/2237-irsyad-al-hadith-siri-ke-240-kunyah-40-kali-dan-menjilat-jari-selepas-makan

n.a. (2019, 30 Julai) Istiadat Pertabalan Yang di-Pertuan Agong ke-16 bermula. Berita Harian Online. https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2019/07/590611/istiadat-pertabalan-yang-di-pertuan-agong-ke-16-bermula

n.a. (n.a). Kangkong (water spinach) nutrition facts. Nutrien And You.com. https://www.nutrition-and-you.com/kangkong.html 

Perbadanan Perpustakaan Awam Kedah. (n.d). Peralatan Muzik Melayu Tradisional-Nobat. Perbadanan Perpustakaan Awam Kedah, Retrieved from http://memorinkedah.com/

Menelusur India Menerusi Chennai Express

Siapa yang tidak mengenali aktor Shah Rukh Khan? Satu nama yang cukup gah bukan sahaja di persada seni India malahan di negara-negara lain di seluruh dunia yang meminati filem Bollywood termasuk di Malaysia.

Fenomena “Bollywood craze” ini menjadi ledakan pada permulaan zaman millennium sehingga beliau dianugerahkan pingat Darjah Mulia Seri Melaka (DMSM) yang membawa gelaran “Datuk” oleh Yang Dipertua Negeri Melaka, Tun Mohd Khalil Yaakob pada 2008. Penulis membesar pada zaman kegemilangan filem-filem lakonan beliau seperti Dilwale Dulhania Le Jayenge (1995), Kuch Kuch Ho Ta Hai (1998), Mohabbatein (2000), Kabhi Kushi Kabhi Gum (2001), Devdas (2002), Main Hoon Na (2004), Om Shanti Om (2007), My name is Khan (2010), Chennai Express (2013) dan banyak lagi. Pastinya, penulis juga tidak terkecuali menonton filem-filem hebat lakonan beliau pada ketika itu.

Antara filem yang dilakonkan oleh beliau, yang mana penulis begitu tertarik untuk mengulas ialah filem Chennai Express (2013) terbitan Red Chillies Entertainment. Penulis akan memfokuskan perbincangan dalam penulisan ini dari sudut budaya masyarakat India yang dipaparkan melalui filem ini. 

Sinopsis ringkas

Penceritaan filem ini bermula dengan Rahul, watak yang dimainkan oleh Shah Rukh Khan bersama dengan rakan-rakannya yang ingin bercuti ke Goa bagi menyambut kelahirannya yang ke-40 tahun. Permintaan terakhir datuk Rahul agar abunya disemadikan di Sungai Ganges dilakukan oleh neneknya manakala Rahul perlu menabur sebahagian lagi abu datuknya di Sungai Rameshwaran. Rahul menaiki kereta api ke arah India Selatan bagi mengaburi mata neneknya dan akan berhenti di stesen Kaylan untuk bertemu dengan rakan-rakannya bagi meneruskan pelan asalnya ke Goa. Pemergian Rahul membawa bersama abu datuknya diiringi oleh neneknya di stesen kereta api. Insiden bermula apabila kereta api memulakan perjalanan ke destinasi. Rahul telah membantu Meenamma, gadis dari India Selatan yang melarikan diri daripada berkahwin dengan calon suami pilihan bapanya. Kejadian ini kemudiannya membawa Rahul ke perkampungan keluarga Meenamma di Komban, Chennai, Tamil Nadu. Berikut ialah budaya India yang dapat ditelusuri dalam naratif filem ini yang berdurasi sekitar 2 jam 21 minit.

Bahasa

Bahasa yang dituturkan oleh watak-watak di dalam filem ini ialah bahasa Hindi dan bahasa Tamil dan diselitkan juga penggunaan bahasa Inggeris. Rahul berasal dari Mumbai yang merupakan ibu negeri Maharashtra terletak di bahagian India Utara yang mana bahasa pertuturan utama ialah bahasa Hindi dan Marathi manakala Meenamma dan ahli keluarganya pula berasal dari perkampungan Komban, Chennai, Tamil Nadu di India Selatan menuturkan bahasa Tamil. Melalui babak yang dipaparkan, pertukaran bahasa yang berbeza tidak difahami oleh Rahul telah mencetuskan salah faham dan berlaku adegan lucu. Hal ini kerana kedua-dua bahasa berikut berbeza dari segi linguistik. Menurut Sonia (2018), bahasa Hindi diklasifikasikan di bawah rumpun bahasa Indo-Eropah dari pengaruh keluarga Indo-Aryan yang berasaskan bahasa Sanskrit manakala bahasa Tamil dikatakan sebagai bahasa utama dalam kalangan rumpun bahasa Dravida. Bahasa Tamil juga diiktiraf sebagai bahasa klasik dan dituturkan di Sri Lanka, Malaysia, Singapura dan negara-negara lain.

Keagamaan

Majoriti masyarakat di negara India beragama Hindu. Hal ini dapat dilihat melalui upacara kematian datuk Rahul dijalankan mengikut upacara agama Hindu. Mayat datuknya dibakar dan abunya akan ditaburkan di Sungai Ganges dan Rameshwaran. Selain itu, kita juga boleh lihat kuil-kuil di India Selatan yang menjadi tempat ibadat masyarakat Hindu sepanjang naratif filem ini seperti kuil Vattamalai Murugan apabila Rahul memangku Meenamma mendaki 300 anak tangga untuk sampai ke kuil tersebut (sebenarnya hanya 100 anak tangga untuk sampai ke puncak kuil tersebut). Pemakaian kungumum pottu di dahi Meenamma oleh Rahul adalah sebagai tanda penyempurnaan ritual tradisi sebagai ‘suami dan isteri’ di kampung Vidamba. Kungumum pottu ialah serbuk kemerahan yang diperbuat daripada kunyit dan campuran perahan limau lalu dikeringkan. Serbuk ini akan dipakai oleh wanita hindu bagi melambangkan status wanita yang sudah berkahwin.

Masyarakat patriak

Tradisi perkahwinan masyarakat India dilihat masih ditentukan oleh ketua keluarga lelaki. Dalam filem tersebut, jelas menunjukkannya apabila babak Meenamma yang dipaksa berkahwin dengan pilihan bapanya, Tanggabali. Negara India merupakan sebuah masyarakat patriak yang diketuai oleh kaum lelaki. Menurut Nirola (2017);

 
“These were understood regarding the family and household; kinship and caste; culture and religion, and the Indian state, whose policies have a dynamic beaming on all other social structures. Indian feminist analysis and arguments linked the family and the economy to demonstrate, how the economic power of men and their domination of production was crucially linked to, and determined by, the organization of the family and the household. The household thus emerged as an important constituent of both production and patriarchy.”

Pada akhir cerita ini, Rahul berjaya menawan hati bapa Meenamma apabila beliau berjaya menewaskan Tanggabali setelah beradu kekuatan demi cintanya terhadap Meenamma. Kritikan Rahul kepada bapa Meenamma begitu tegar kerana mahu menentukan kehidupan Meenamma tanpa memikirkan perasaan anak gadisnya. Keadaan ini berbeza dengan situasi di Malaysia, pasangan muda yang beragama Hindu lebih terbuka untuk memilih pasangan hidup masing-masing. Walau bagaimanapun, pemilihan pasangan masih perlu dirujuk kepada golongan tua (ahli keluarga yang tua) berdasarkan sistem kasta bagi mendapat persetujuan perkahwinan tersebut. Sistem kasta bagi masyarakat India yang beragama Hindu di Malaysia masih diamalkan di dalam perkahwinan tetapi tidaklah begitu ketara seperti di negara India. Malah banyak juga yang telah meninggalkan terus sistem ini.  

Pakaian dan seni persembahan

Nyanyian dan tarian tidak dapat dipisahkan dengan budaya masyarakat India. Filem tersebut turut memaparkan tarian klasik India seperti Bharatnatyam yang ditarikan oleh Meenamma ketika lagu Titli. Gerakan tarian klasik tersebut ditarikan dengan indah dan secara tidak langsung memperkenalkan salah satu keistimewaan budaya India. Sebahagian daripada petikan lirik lagu Titli juga diambil daripada kitab Nalayira Dhivya Prabhandham, kitab suci bagi pengikut Vishnu di India Selatan berjaya membuatkan penonton terpegun dengan kombinasi kesenian yang ada padanya. Aspek pemakaian tradisi India Selatan seperti sari, dhoti dan lungi juga ditonjolkan sepanjang naratif filem ini terutamanya ketika babak tarian antara Rahul dan Meenamma ketika menyanyikan Kashmir Main Tu Kanyakumari. Lungi ialah sarong yang selalunya dipakai oleh kaum lelaki di India Selatan yang sama seperti kain pelikat yang dipakai oleh masyarakat Melayu. Pemilihan busana sari oleh Meenamma sangat menarik perhatian penonton. Trend colour- blocking yang popular pada tahun 2010-2011 telah lama wujud dalam masyarakat India bagi pemilihan busana sari.

Makanan

Aspek penelitian terhadap makanan masyarakat India Selatan dapat dilihat ketika babak Rahul terjaga daripada tidur dan salah seorang daripada sepupu Meenamma menjemput Rahul untuk bersarapan. Babak ini berlaku ketika kereta api berhenti di stesen Singapuram Road Railway Station sebelum meneruskan perjalanan ke Komban. Makanan tradisi India Selatan seperti idli dan nasi daun pisang dipaparkan pada babak tersebut. Menurut Itwarah (2019), idli boleh dimakan waktu sarapan atau sebagai makanan ringan. Sumber kacang vigna mungo dan nasi ialah bahan utama bagi penghasilan idli. Idli di makan bersama dengan sanna, rave atau sambar idli. Penggunaan daun pisang bagi menggantikan pinggan nasi amat sinonim dalam masyarakat India. Nasi daun pisang akan dihidangkan bersama pelbagai jenis sayuran, jeruk, yogurt, papadom, kari ikan, daging dan sebagainya. Makanan ini merupakan makanan vegetarian bagi masyarakat India dan kebiasaannya kuah kari sahaja dihidangkan tanpa daging sementara cara menikmati hidangan ini adalah menggunakan tangan. Penulis pastinya mempunyai pilihan hidangan nasi daun pisang istimewa tersendiri iaitu di Kanna Curry House, Seksyen 17, Petaling Jaya.

Kesimpulan

Naratif filem ini berjaya memperkenalkan budaya masyarakat India Selatan terutamanya kepada penonton luar. Genre komedi yang diselitkan berikutan lakonan berkesan oleh para pelakon sehingga tidak kering gusi dibuatnya agar penonton kekal menyaksikan sehingga pengakhiran filem.

Tidak dinafikan sinematografi yang menarik dan memukau ini boleh menjadi tarikan pelancongan untuk berkunjung ke India seperti Air Terjun Dudhsagar dan juga perkampungan-perkampungan di India Selatan dalam filem ini. Unsur budaya India yang ditonjolkan dalam filem ini berterusan dan ada yang masih diamalkan oleh masyarakat India di Malaysia. Hal ini demikian kerana, berdasarkan sorotan sejarah, kebanyakan imigran India yang berasal dari Tamil Nadu bekerja di Tanah Melayu sebelum merdeka. Mereka menjadi warganegara Persekutuan Tanah Melayu dan membentuk sub kumpulan etnik India. Kesinambungan budaya tradisi India ini secara tidak langsung menambah corak budaya yang rencam di Malaysia.

Bahan rujukan:

Itwara. (2019, Mei 23). 29 Makanan Tradisional India Unik Dan Terbaik (Anda Dah TRY Semua?). Retrieved from https://saji.my/makanan-tradisional-india/

Nirola. B (2017, Disember 27). Patriarchy and the Status of Women in the Society. Retrieved from https://www.youthkiawaaz.com/2017/12/role-of-patriarchy-and-status-of-women-in-indian-society/

Sonia (2018, August 23). Where Does the Hindi Language Come From? Retrieved from https://www.superprof.co.uk/blog/hindi-language-history/