Income Inequality: On the Economic Growth of the Underprivileged

“If you tremble with indignation at the sight of injustice, you are a comrade of mine” – Che Guevara               

Unity, a basic tenet in any facets of the world especially a democratic state encompasses the ability to empathize and understand the challenges faces by individuals from different economic backgrounds. This could be achieved when people of the world specifically Malaysian can learn to understand that some privileges or feasibilities are not accessible to most others. The apparent existence of socio-economic gap hinders economic growth of individuals in the lower economic bracket. As resources are being heavily privatized, concentration of wealth becomes more apparent which gives more bargaining power to the wealthiest 20 percent of the people. Therefore, it is important to ponder upon whether such economic inequality is just a norm which we should just ride on the bandwagon or should we allow publicization of resources to allow the state to govern the state’s resources. There are numbers of resources which are not accessible to a lot people of the state which requires state intervention and corporations to actively get involved in aiding and accommodating the people to allow easy access to these important and essential resources.

In 2020, most people have already grasped the idea that education is the most essential element in the economic growth of an individual. So where do we go from here? What should be pondering upon at the back of our heads and what governmental policies the state should introduce in order to make education system better? Currently, the Malaysian education system centralizes upon theories and not critical thinking skills. Our education mostly focuses on memorizing, calculating and writing essay; however, we have failed to consider that having critical thinking skills is an important essence in order to become a better and sustainable individual. This implicates the poor people in a way it only serves them with knowledge which they cannot utilize in the future after finishing schools. Unlike the wealthy and middle-class societies, they can always resort to any available job opportunities as they are usually more linked and has an established networking which allows them to have more opportunities knocking on their doors. However, the same case does not necessarily apply to less unfortunate people. When we provide better syllabus, which encompasses the ability to have common sense, skills to find a job and also being able to think critically and when such facility is accessible to everyone indiscriminately, organically the problem of poverty can be slowly resolved. A revamped curriculum which focuses on adding lessons on how to establish networking, write resumes and speaking skills are only found in elite and established institutions like Maktab Rendah Sains Mara (“MRSM”), Sekolah Berasrama Penuh (“SBP”), cluster schools and private schools which is not necessarily affordable to individuals in the lower economic bracket. Another related problem which also becomes a stumbling stone in one’s achievement and personal economic growth is the crippling norm which dictates that necessarily, a person with a good paying job is a much better person than some others. Thus, hinders motivation for this target audience to be successful.

Another problem which should be heavily and constantly addressed is the ability for individuals in urban low-income residence to have mobility. Such as public transportations, parking lots and even feasible residential areas which is friendly to disabled person. We can observe that there is a crucial need to improve accessibility to mobility for the residences. There is a political prerogative for every city councils to play an active role in ensuring that residents are always taken care of and can have access to feasible transportation. When citizen have easy and accessible public transportation system, adequate parking spots it cultivates motivation for people to go to work and make it less tiresome for most of us. A microscopic observation into the urban low-income residence is that there is higher morbidity rate relatively more than in the city. There are amputees, disabled individuals who requires the aid of a wheelchair and crutches. However, we can observe that in a lot of Projek Perumahan Rakyat Miskin Tegar (“PPRT”) friendly ramps and alternative routes are not provided even when lifts are out of service.  Therefore, when urban residential areas can provide accommodation for disabled people, they can also integrate and are able to be economically productive thus provide better personal economic growth indiscriminately.

According to Malaysia & the Department of Statistics, it can be shown that the rate of poverty in urban areas has been gradually improving for the past few years. This also includes the basic salary for people in urban areas although, whether the income obtained is proportional to the rampant increase in cost of living is debatable, this probably shows progress in economic growth. However, this also occurs to middle to rich class. What is the economic impact of this? More bargaining power is given to people in urban areas as much as more bargaining power is gradually given to individuals who are necessarily wealthier and has middle class income. When there is an increase of demand as per the great economist Adam Smith, an increase in purchasing power would force the corporations to hike up prices of essentials and goods. Thus, the statistics which showcase and increase of salary or income in the lower economic bracket is an illusion to the unresolved problem of economic gap that we have in the state. The wealthy will always have more bargaining power, as income will also increase for them as well. More Ringgits in the street would indicate more demands, more demands would indicate that there are more individuals capable of buying at a certain price, which pushes corporation and the state in fact to increase the prices of these essentials and goods. In the recent observation at a PPRT in Taman Medan, it was seen that people are still struggling to make ends meet and were always everyday hopeful and they get help and aid from the government. This indicates that the financial and resources which has been given to people in the urban residential areas are not sustainable and increase of income should not be heavily relied upon to assess whether problems of poverty have been gradually solved.

In a nutshell, the vast economic and income gap is a problem which needs to be resolved. As discussed earlier in the introduction, centralization of wealth and privatization of resources is the tool which widen the gap of the economic classes in any states in the world. Resources should not be privatized, education should be revamped and mobility needs to be accessible.

This essay was co-written by Nuruddin Aslam, Aeman, Danial, Eileen and Ran. This essay is part of the “Transformasi Sosioekonomi dan Kesatuan Nasional” project organized by Merdeka Center, Team Selangor, Naratif Malaysia, MyPJ, Gerakan Pembebasan Akademik, Persatuan Kenduri-Kendara Desa Mentari, Persatuan Kenduri-Kendara Blok 3 Kampung Lindungan and Cultural Harmony Camp Youth.

Menangani Kebangkitan Ekonomi China: Model Malaysia

Pada era pemerintahan Perdana Menteri Najib Razak, ruang polisi atau autonomi Malaysia  semakin mengecil dalam merencana dan melaksanakan agenda pembangunannya dalam urusan hal ehwal ekonomi dengan China. Pengecilan ruang autonomi ini berpunca daripada beberapa faktor domestik iaitu pelaksanaan program rasionalisasi hutang 1MDB dan bail-out 1MDB oleh China, serta kegagalan kerajaan untuk menguatkuasakan undang-undang dan peraturan, serta menetapkan pengisian tempatan dalam usaha sama dengan pelabur China. Namun, penyusutan ruang polisi ini tidak hanya spesifik kepada Malaysia tetapi ia turut dialami oleh beberapa negara yang mempunyai hutang luar sedia ada yang besar, ditambah pula dengan perolehan pinjaman yang besar dari China. Ini berlaku di negara-negara  seperti Sri Lanka, Djibouti, Pakistan, Republik Kyrgyz, Laos, Maldives, Republik Mongolia, Montenegro dan Tajikistan.

Walau bagaimanapun, berbeza dengan negara-negara di atas, Malaysia pada era pemerintahan Pakatan Harapan (PH) dari Mei 2018 hingga Februari 2020 menunjukkan bahawa negara kecil seperti Malaysia masih mampu mempertahankan ruang polisi atau autonomi dan kepentingan negara dalam kerjasama ekonomi dengan kuasa besar seperti China. Kes Malaysia mungkin boleh dijadikan sebagai model kepada negara-negara kecil lain yang mempunyai hutang yang besar dengan China tetapi berusaha untuk mempertahankan autonomi dan kepentingan negara tanpa mengundang reaksi negatif dari China.  

Pada hemat saya, model Malaysia ini terdiri daripada beberapa ciri berikut. Pertama, kewujudan elit politik yang mengutamakan kepentingan negara dan ideologi pembangunan. Meskipun kerajaan telah bertukar daripada Barisan Nasional (BN) kepada Pakatan Harapan (PH) pada PRU-14, elit-elit politik PH masih diterajui oleh Mahathir Mohamad, iaitu pemimpin kuat yang berpegang kepada ideologi pembangunan dan kepentingan negara. Menurut Mahathir, Malaysia gagal untuk mencapai Wawasan 2020 – yang bertujuan untuk menjadikan Malaysia sebagai negara maju sepenuhnya pada 2020 – berikutan salah guna kuasa dalam pentadbiran lepas. Oleh yang demikian, peranan negara di era PH dikembalikan untuk mencapai beberapa matlamat pembangunan yang digariskan dalam Wawasan Kemakmuran Bersama.

Ciri kedua, pengembalian semula peranan negara di atas diletakkan dalam kerangka regulatori baharu yang bertujuan untuk memulihkan keupayaan governan atau tadbir urus negara agar peranan negara ini bersifat telus, bertanggungjawab dan diuruskan berasaskan prinsip tadbir urus yang baik. Dalam usaha ini, kerajaan telah menubuhkan Pasukan Khas Siasatan 1MDB untuk membuat siasatan, pengesanan dan rampasan aset serta pendakwaan terhadap beberapa individu berkaitan skandal 1MDB dan SRC, selain memperbaiki tadbir urus dan kewangan beberapa GLC atau syarikat berkaitan kerajaan termasuklah Felda, Tabung Haji dan Lembaga Tabung Angkatan Tentera. Tambahan, kerajaan turut melaksanakan reformasi institusi yang lebih menyeluruh seperti memberikan kebebasan yang lebih luas kepada media, melantik pengerusi Jawatankuasa Kira-kira Wang Negara (PAC) dalam kalangan ahli parlimen pembangkang, mensyaratkan  ahli parlimen untuk mengisytiharkan aset, dan melancarkan Pelan Anti-Rasuah Nasional 2019-2023.

Ciri ketiga, kerajaan berusaha untuk memulih dan memperkasakan keupayaan berunding negara bagi merunding semula projek-projek mega China di Malaysia. Pada era pemerintahan PH, institusi penting yang ditubuhkan bagi mencapai matlamat tersebut adalah Majlis Penasihat Kerajaan (CEP) yang terdiri daripada lima individu yang mempunyai kepakaran dan pengalaman luas dalam bidang ekonomi dan kewangan. CEP berperanan  tidak hanya untuk mengenalpasti kedudukan ekonomi dan kewangan negara serta membantu kerajaan untuk merealisasikan manifesto dalam tempoh 100 hari tetapi juga membekalkan sumber maklumat utama kepada kerajaan khususnya Perdana Menteri Mahathir untuk membuat keputusan bagi merunding kembali projek-projek mega China. Dalam rundingan semula projek-projek China, dua individu CEP memainkan peranan yang penting iaitu Daim Zainuddin dan Robert Kuok. Sebagai bekas Menteri Kewangan – pada zaman pemerintahan pertama Mahathir sebagai Perdana Menteri – yang mempunyai jaringan yang luas dengan para pemimpin China dan pengalaman yang mendalam mengenai China, Daim ditugaskan untuk mengetuai rundingan semula tersebut. Sementara itu, Robert Kuok – iaitu tokoh  korporat besar berpusat di Hong Kong yang mempunyai hubungan yang rapat dengan pimpinan  China dan dihormati di China – pula memainkan peranan tidak langsung untuk menyantuni para pemimpin China untuk kembali ke meja rundingan. Melalui peranan langsung dan tidak langsung kedua-dua pemimpin ini, Malaysia berjaya mendapatkan terma perjanjian yang lebih baik bagi projek East Coast Rail Link (ECRL) dan Bandar Malaysia (yang dihidupkan kembali sebagai timbal balas bagi terma perjanjian yang lebih baik).

Ciri keempat dan terakhir, kerajaan bertegas untuk mempertahankan autonomi dan kepentingan negara. Usaha ini dapat dilihat apabila kerajaan bertindak membatalkan projek Trans-Sabah Gas Pipeline (TSGP) dan Multi-Product Pipeline (MPP), serta merampas dana berjumlah RM1 bilion daripada akaun bank kontraktor projek tersebut. Kerajaan juga menolak pelaburan China dalam sektor hartanah yang dilihat sebagai tidak menguntungkan negara. Dalam hal ini, unit-unit kediaman di Forest City dan Melaka Gateway dilarang untuk dijual kepada warga asing dan visa tidak akan dikeluarkan kepada warga asing untuk tinggal di Malaysia. Bagi projek Malaysia-China Kuantan Industrial Park (MCKIP), kerajaan menunjukkan ketegasan ketika lawatan Mahathir ke China dengan memaklumkan pemimpin-pemimpin utama China tentang keperluan syarikat-syarikat China untuk mematuhi undang-undang dan peraturan di MCKIP. Selain itu, kerajaan turut menggunakan ruang polisinya dengan mempelbagaikan sumber pinjaman khususnya dari Jepun yang membawa kepada persetujuan kerajaan Jepun untuk menawarkan jaminan penerbitan bon samurai yang bernilai RM7.4 bilion untuk tempoh 10 tahun dengan kadar kupon tetap pada 0.53 peratus setahun.

Berdasarkan huraian di atas, keupayaan Malaysia untuk merunding kembali beberapa projek mega China boleh dijadikan model untuk mempertahankan autonomi negara dan ruang polisi. Model ini mungkin boleh diteladani oleh negara-negara membangun lain yang berusaha untuk mempertahankan ruang polisi atau autonomi bagi melindungi kepentingan negara masing-masing dalam kerjasama dengan kuasa besar seperti China. Model Malaysia ini terdiri daripada empat ciri utama iaitu kewujudan elit politik yang berpegang teguh kepada kepentingan negara dan ideologi pembangunan; kemunculan semula peranan negara dalam kerangka regulatori baharu bagi memulihkan keupayaan governan negara; pemulihan keupayaan berunding kerajaan yang terdiri daripada pemimpin yang mempunyai jaringan dan pengalaman yang luas tentang China; serta ketegasan pimpinan negara untuk mempertahankan ruang polisi atau autonomi bagi melindungi kepentingan negara.

Melawan Kemiskinan: Kegagalan Dasar Kemajuan Pembangunan

Pengenalan

Sejak negara mencapai kemerdekaan dari tahun 1957 hingga tahun 2020 kini, pelbagai dasar-dasar pembangunan telah dilaksanakan dan disediakan oleh pihak kerajaan. Bermula dengan Dasar Ekonomi Baru (1971-1990) yang menekankan dua tujuan iaitu mengurang dan membasmi kemiskinan dengan memperbanyak peluang pekerjaan kepada semua rakyat tanpa mengira kaum serta penyusunan semula masyarakat untuk mengurangkan dan seterusnya menghapuskan pengenalan kaum mengikut fungsi ekonomi. Kemudian sepuluh tahun seterusnya, Dasar Pembangunan Nasional (1991-2000) menjadi matlamat utama kerajaan dalam memupuk masyarakat yang bersatu padu bagi memperkukuh kestabilan sosial dan politik termasuklah mengekalkan pembangunan ekonomi yang berterusan serta menjadi negara maju dan mengukuhkan keadilan sosial nilai etika, moral, kualiti hidup dan mengamalkan prinsip pentadbiran yang adil dan kecemerlangan ekonomi.  

Dasar Wawasan Negara (2001-2010) pula menggabungkan teras kritikal dasar pembangunan yang lepas. Hasrat dasar ini mewujudkan Bangsa Malaysia yang bersatu padu, progresif dan makmur yang dapat hidup dalam suasana harmoni dengan ikatan perkongsian yang saksama. Bagi menangani cabaran yang dihadapi oleh negara untuk menjadi sebuah negara maju sepenuhnya mengikut acuan sendiri. Dalam dasar ini penekanan juga diberikan bagi membina negara yang berdaya tahan dan berdaya saing serta masyarakat yang bersatu padu dan saksama. Diikuti dengan Model Ekonomi Baru (2010-2020) yang dipecahkan kepada dua fasa. Model ini memberi tumpuan utama kepada peningkatan produktiviti pekerja yang bermatlamat dalam membantu meningkatkan pendapatan mereka. Berikutan daripada liberalisasi perdagangan dan terpaksa bersaing dalam dunia global, model ini bertujuan untuk menganjakkan kedudukan ekonomi Malaysia kepada negara berpendapatan tinggi. Perubahan politik negara telah membawa kepada Wawasan Kemakmuran Bersama 2030 dengan tiga objektif iaitu pembangunan untuk semua, menangani jurang kekayaan dan pendapatan serta membina negara bersatu, makmur dan bermaruah.

Berdasarkan daripada kesemua dasar-dasar di atas, pola yang ketara dan berterusan saban tahun adalah membasmi kemiskinan serta meningkatkan kemajuan dalam menaikkan status Malaysia ke negara maju. Dasar-dasar negara dirancang bagi memastikan ekonomi negara tumbuh selaras dengan kemajuan pembangunan. Melalui proses-proses yang terlibat, perindustrian, pemodenan serta pembandaran sudah semestinya memberi perubahan ketara kepada struktur sosial dan ekonomi masyarakat setempat.

Takrif

Umum mengetahui pembangunan di Malaysia kian rancak terutama sepuluh tahun kebelakangan ini. Pertumbuhan Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) berkembang sebanyak 4.5% pada suku pertama 2019 berdasarkan Buletin Suku Tahunan Bank Negara Malaysia. Perihal pembangunan seringkali dikaitkan dengan pembentukan dan pengembangan bandar. Di dalam Buletin Perangkaan Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah (KKLW) setakat Banci 2010, bandar didefinisikan sebagai kawasan yang diwartakan serta kawasan tepu bina yang bersempadan dengannya dan gabungan kedua-dua kawasan ini mempunyai penduduk 10,000 orang atau lebih. Menurut data daripada Jabatan Perangkaan Malaysia, penduduk bandar telah meningkat iaitu 77.6% setakat 2018 berbanding hanya 61.8% pada tahun 2000. Kepadatan penduduk di kawasan bandar berubah sebanyak 15.8% sejak tahun 2000 hingga 2018.

Berikutan daripada kepesatan pembangunan, pembandaran terus berlaku. Di sini kita dapat melihat bahawa kehidupan bandar atau urbanisme sudah menjadi cara hidup dan unsur penting dalam peradaban masyarakat di Malaysia. Pembandaran telah menyebabkan migrasi desa-bandar berlaku iaitu situasi di mana golongan penduduk luar bandar berhijrah ke kawasan bandar. Dahulunya penduduk bandar kebanyakannya adalah kaum Cina, kesan daripada pemerintahan kolonial suatu ketika dahulu. Namun, pelaksanaan beberapa dasar-dasar berkaitan pembangunan negara telah meningkatkan bilangan kaum Melayu dan India dalam pentadbiran dan pengurusan (Abdul Rahman, 1996;2002). Apabila saban tahun proses ini berlaku, ia mengubah corak bandar kepada ‘masyarakat majmuk’ (Abdul Rahman, 2011) yang seterusnya membawa kepada perubahan demografi penduduk.

Perihal ini juga menunjukkan kepada kita kenaikan bilangan kelas menengah di kawasan bandar. Salah satu yang jelas adalah pengembangan masyarakat kelas menengah atasan. Golongan kelas menengah atasan rata-ratanya bekerja dalam sektor tertiari iaitu pelbagai jenis perkhidmatan (Abdul Rahman, 2011). Mereka ini adalah golongan profesional, teknikal, pengurus dan pentadbir. Trend ini membawa kepada kemerosotan kelas desa dan juga kelas pekerja (Ibid). Kawasan baru yang bersifat urban dan moden menjadikan golongan kelas pekerja (kebanyakannya adalah golongan B40) tidak dapat bertahan untuk terus tinggal di kawasan sekitar pembangunan baru. Hal ini adalah disebabkan perubahan permintaan pendapatan yang lebih tinggi ini, menjadikan struktur perniagaan disekitarnya tidak lagi berkhidmat kepada golongan berpendapatan rendah (Atkinson, 2004). Kos sara diri sangat menekan berikutan pembelian barangan asas menjadi lebih mahal. Ditambah pula dengan keadaan negara yang menuju masyarakat tanpa tunai dan kemajuan teknologi yang bakal mengurangkan tenaga kerja manusia. Semua ini menjadikan kebanyakan mereka terus kekal dalam buih yang tidak akan meningkatkan taraf hidup, hanya sekadar peralihan perkhidmatan langsung daripada kemajuan teknologi yang ada.

Modeniti Kedua

Manifestasi kepada perihal pembangunan sering terkait negara harus berubah daripada segala perkara tradisional kepada perkara terkini yang bersifat moden dan maju. Teori modernisasi yang mana negara membangun harus mengikuti kemajuan yang ada seperti negara maju telah lama menapak dalam pemikiran pemimpin dan masyarakat kita hari ini. Oleh sebab itu, idea untuk maju dalam hidup boleh diperoleh dengan berpindah ke bandar. Hal ini adalah kerana bandar adalah tempat akses hidup manusia mudah di dapati dan di miliki. Kemajuan pembangunan mewujudkan bandar-bandar yang menjanjikan mereka yang berada di kelas bawahan mampu mengubah dan menaikkan taraf hidup. 

Suasana seluruh dunia kini melangkah ke fasa modeniti, di mana satu sikap terhadap dunia terbentuk iaitu sikap terbuka kepada transformasi melalui intervensi. Fasa modeniti ini tidak lari daripada empat aspek, antaranya adalah kapitalisme, industrialisasi, kapasiti pengawasan dan kekuasaan ketenteraan. Ulrich Beck dengan teori modeniti kedua (second modernity) melihat institusi moden berubah menjadi global yang mana kehidupan harian dipecahkan daripada berpegang kepada tradisi dan budaya. Menurut Beck lagi, manusia pada zaman ini terdedah kepada risiko. Ekoran daripada kemajuan teknologi, sepertinya risiko menjadi sukar untuk ditentu kehadirannya akan tetapi tetap berubah mengikut keadaan masyarakat.  Risiko ini akan mengubah banyak hal dalam kehidupan kontemporari hari ini, misalnya, perubahan pola pekerjaan, penjaminan dalam pekerjaan malah hingga mempengaruhi tradisi dan budaya. Beck menulis di dalam bukunya Risk Society: Towards a New Modernity menyatakan:

“Just as modernization dissolved the structure of feudal society in the nineteenth century and produced the industrial society, modernization today is dissolving industrial society and another modernity is coming into being.”

Modenisasi hari ini menuju artificial intellgence dalam pelbagai perkhidmatan perlahan-lahan menenggelamkan masyarakat industri. Hal ini boleh dibuktikan sekitar tahun 2015, fenomena sektor-sektor perkhidmatan yang ada terpaksa membuang segolongan besar pekerja, bukan sahaja di Malaysia, malah kebanyakan tempat di dunia. Sudah semestinya pengaruh globalisasi yang membawa kepada peralihan ‘gig economy’ sebagai pekerjaan segera dan sementara buat mereka yang menganggur atau graduan baru. Ibaratnya bukanlah satu masalah anak muda yang berhijrah ke bandar untuk mendapatkan pendidikan malah dengan kelulusan sarjana muda dalam bidang profesional sekalipun terpaksa menampung hidup dengan menjadi pemandu Grab, asalkan mereka terus berusaha (serta tidak mengharapkan bantuan kerajaan).Keadaan di bandar yang kononnya menjanjikan peningkatan sara hidup hanya tinggal janji palsu.

Globalisasi dan Ekonomi Neo-Liberalisme

Realitinya pada hari ini, masyarakat berada dalam kepesatan dan kerancakkan ekonomi berlangsung daripada keberhasilan globalisasi. Proses ini melibatkan penyusunan dan penggunaan kuasa di peringkat global di mana akan memberi implikasi terhadap hubungan kuasa termasuklah ekonomi yang tidak sama rata. Globalisasi bermakna interkasi dan kebergantungan dengan dunia luar terjalin. Semua ini mengukuhkan lagi kebergantungan ekonomi dan pembangunan di Malaysia dengan negara maju yang mendominasi dunia hari ini seperti Amerika dan China.

Masyarakat di dunia sedang dikembangkan dengan jaringan informasi dan komunikasi teknologi. Teori yang diperincikan oleh Manuel Castells ini memperlihatkan bagaimana manusia kini bergerak dari era perindustrian kepada era informasi. Komunikasi yang berlaku dalam jaringan ini dihubungkan melalui nod yang pelbagai dimensi dan arah malah ia juga tidak terhad kepada masa ataupun ruang. Semua ini dapat dilihat dengan kemajuan teknologi dan peralatan canggih. Kesannya, masyarakat tidak perlu untuk berpaut pada sesuatu ruang geografi atau negara lain tetapi hanya melalui komunikasi dan pengaliran maklumat. Berikutan daripada efisiennya jaringan yang terbentuk tanpa pemusatan komunikasi ianya telah mendahului struktur hierarki dan birokratik.

Menurut Castells, teori ini membolehkan individu, perbadanan, organisasi dan negara-bangsa mencapai hasrat mereka dengan lebih jauh, mudah dan cepat. Polarisasi sosial yang berlaku membawa kepada pemisahan dalam masyarakat yang mungkin timbul daripada ketidaksamaan pendapatan, turun naik nilai hartanah, anjakan ekonomi dan lain-lain dan mengakibatkan perbezaan seperti itu memberi impak kepada pelbagai kumpulan sosial, dari yang berpendapatan tinggi hinggalah yang berpendapatan rendah (Frank & et.al, 2003). Ia adalah keadaan atau kecenderungan yang menunjukkan pertumbuhan kumpulan-kumpulan di peringkat bawah hierarki sosial dan penyusutan kumpulan-kumpulan di sekelilingnya (Caves, 2004). Globalisasi telah menyumbang kepada kemakmuran dan pertumbuhan yang besar bagi para elit di kebanyakan bandar. Kekuatan globalisasi yang paling kuat yang telah mengkonfigurasikan hubungan kelas dengan kemunculan dan pengembangan syarikat transnasional yang mana hal ini akan melancarkan proses-proses penghalangan modal tempatan untuk terus berkembang (Abdul Rahman, 2000). Teori jaringan masyarakat (network society) yang dibawa Castells tentunya membantu kapitalis untuk mudah mengembangkan ekonomi di peringkat negara dan global melalui kecepatan informasi bergerak.

Tidak dilupakan juga keberhasilan globalisasi hari ini disokong kuat dengan struktur politik dan ekonomi yang berpegang teguh kepada neoliberalisme. Jelas sekali, neoliberalisme tidak mahu agenda mereka ada campur tangan daripada kerajaan kerana ia percaya bahawa intervensi tersebut memalitkan ketidakcekapan dan genangan (stagnation) kepada pasaran dan perdagangan bebas. Neoliberalisme menolak regulasi industri, cukai yang tinggi dan perkhidmatan awam demi melindungi harta persendirian melalui polisi dan penguatkuasaan undang-undang. Penggerak utama ideologi ini melihat pasaran dan perdagangan bebas adalah asas kepada pengembangan manusia dalam mewujudkan keadaan untuk kebebasan individu, peningkatan pekerjaan, inovasi teknologi termasuklah kolaborasi transnasional dalam mempromosi keamanan dan kemakmuran global. Kemasukan pelabur asing dan peningkatan syarikat-syarikat transnasional bertapak di negara juga bukan sahaja setakat memberi kebaikan ekonomi dan peluang pekerjaan semata-mata seperti yang dicanangkan penggerak neoliberalisme, akan tetapi realitinya gentrifikasi di bandar-bandar untuk memenuhi ‘permintaan global’ memberikan impak terhadap sosio-ekonomi rakyat golongan bawahan. Antara sedar atau tidak, kepesatan ekonomi neoliberalisme serta globalisasi berlaku dengan rancak memberi impak kepada ketidaksamaan sosial dan ekonomi.

Kesenjangan Ekonomi

Hampir satu dekad yang lalu, kebimbangan mengenai ketidaksamaan ekonomi telah ditolak sebagai tidak masuk akal dan tidak relevan kepada analisis ekonomi dan juga dalam pembentukkan dasar. Ketidaksamaan tidak dianggap bermasalah untuk pembangunan ekonomi, sementara pula dasar awam hanya memberi tumpuan kepada pengurangan kemiskinan semata-mata. Selagi kemiskinan merosot, tidaklah penting bahawa ketidaksamaan semakin meningkat, di mana hal ini sepatutnya dipertikaikan (Anis & Jomo, 2018).

Apabila kebanyakan daripada mempunyai gaji melebih RM 2000 ke atas, kos sara hidup di kawasan berkenaan akan meningkat. Di dalam temubual mendalam bersama-sama informan kajian yang dilakukan Abdul Rahman Embong (2011), kita akan mendapat gambaran bagaimana kebanyakan kelas menengah bawah berusaha untuk melangsungkan kehidupan mereka di bandar. Rata-rata mereka akan menghadapi masalah dalam mendapatkan pekerjaan dan tempat tinggal. Bagi golongan ini, tekanan yang harus ditempuhi adalah kos sara hidup yang tinggi dan gaji yang diperoleh masih berada ditakuk yang sama seperti tahun-tahun lalu. Pembinaan kawasan rumah kos rendah juga yang berjumlah antara RM 25,000 hingga RM 42, 000 seunit (bergantung kepada kawasan dan setakat kajian oleh Abdul Rahman pada 2011) masih tidak dapat membantu golongan menengah kelas bawah yang bergaji sekitar RM 1500 dan ke bawah. Isu berkaitan rumah kos rendah juga kebanyakan telah didiami dan dimiliki oleh mereka yang berkemampuan, berikutan daripada trend anak muda membeli rumah untuk disewakan dengan kadar yang tinggi. Di tambah pula, kebanyakan pemaju kini hanya mahu membina perumahan tinggi mewah bagi memperoleh keuntungan ke atas pelaburan yang dibuat (Nooriah, 2019).

Kekurangan perumahan murah menyebabkan persetingganan akan terus berlaku. Kemiskinan yang melanda kebanyakan mereka menjadikan masalah tempat tinggal ini adalah perkara utama yang susah hendak diselesaikan. Masalah persetingganan di Bandaraya Kuala Lumpur sebagai menyebabkan masalah kemiskinan bandar semakin bernanah dan membarah. Pada awal semasa migrasi desa-bandar berlaku, mereka berhasrat mengubah gaya hidup memandangkan kehidupan di luar bandar sangat susah. Namun, oleh kerana taraf pendidikan yang rendah, menyebabkan mereka tidak mampu untuk terus bersaing dan terus-terusan bekerja sebagai pekerja kilang, atendan pejabat, pemandu dan sebagainya (Abdul Rahman, 2011). Berdasarkan tinjaun yang dilakukan di Kampung Pantai Dalam adalah didapati seramai 91.2% adalah mereka yang datang dari luar bandar (Abdul Rahman & et.al, 2011). Rata-rata mereka merupakan penganggur atau tiada pekerjaan tetap.

Peningkatan nilai hartanah mungkin baik untuk pemilik dan pemaju tetapi tidak baik untuk isi rumah miskin yang cuba membeli rumah di kawasan tersebut. Kesan yang sama ada dibangkitkan dalam kajian gentrifikasi di Britain dalam menangani kehilangan penginapan yang berpatutan di pusat London. Di bandar-bandar lain, seperti Washington, kehilangan perumahan yang mampu dimiliki dijangka mewujudkan masalah yang melampau bagi pekerja perkhidmatan yang dibayar rendah (Atkinson, 2004). Dalam konteks negara-negara membangun, masalah perumahan adalah lebih kuantitatif daripada kualitatif disebabkan kadar urbanisasi yang tinggi dan jurang yang luas antara permintaan dan bekalan rumah (Ibid).

Nyatanya di sini, kesenjangan antara dua kelas golongan atasan dan bawahan telah mewujudkan jurang ekonomi yang besar (Muhammed Abdul Khalid, 2014). Pelaksanaan dasar yang mengutamakan golongan berkepentingan (pemodal – sama ada syarikat transnasional atau ahli perniagaan elit) mewujudkan pembangunan di setiap ceruk bahagian di bandar. Pemikiran yang masih tersendat dan satu hala bahawa pembangunan hanya melibatkan pembinaan pencakar langit yang tumbuh ibarat cendawan selepas hujan demi memenuhi permintaan dunia luar, malah disulam dengan neoliberalisme yang perlahan-lahan merangkak masuk ke sekitar perkhidmatan awam menyerlahkan lagi ketidaksamaan ekonomi. Ini adalah malapetaka jika dibiarkan berjalan tanpa meneliti semula kesan-kesan yang menimbul. Kesenjangan terus berlaku, yang kaya akan terus kaya (dek peluang yang diterima di peringkat global dan dalam negara) manakala golongan bawahan akan terus kekal ditampuk sama, kais pagi makan pagi, kais petang makan petang. Di tambah pula tekanan peluang pekerjaan yang tidak menentu, rumah yang tidak mampu dimiliki, kos sara hidup yang tinggi termasuklah hutang-hutan dan bil-bil yang perlu dilunaskan saban hari.

Soalnya, apakah ada jalan keluar buat permasalahan yang timbul? Ulrich Beck menyatakan bahawa modeniti hari ini sudah bergerak jauh. Negara-negara tidak akan terlepas daripada ikatan globalisasi. Apa yang dicadangkan Beck, masyarakat hari ini boleh menjangkakan (mengira) risiko yang mendatang. Solusi harus bergerak ke arah sana. Misalnya sekarang, perihal gaji kelas pekerja bukan lagi berkisar gaji minimum. Akan tetapi boleh dijangka dan dikira berdasarkan taraf hidup mereka dan penyelesaian ini harus ditekankan kepada ‘living wages.’ Bukan itu sahaja, sudah terang lagi bersuluh, hidup masyarakat hari ini dihimpit dengan anasir-anasir yang berada diluar kawalan mereka – sistem kapitalisme. Strukturnya harus bergerak sama dalam mengurangkan kesenjangan yang ada. Kawalan terhadap liberalisasi ekonomi perlu diambil perhatian. Sudah tiba masanya ‘tax the richest’ perlu dilakukan termasuklah pembahagian kekayaan boleh dilaksanakan dengan syarat bagasi sejarah sejak zaman kolonial perlu diselesaikan secara berperingkat. Tidak dilupakan pendidikan hari ini harus dirombak bukan hanya menjanjikan pekerjaan akan tetapi pengajaran yang mampu membentuk pemikiran kritis dan kritikal. Kemajuan pembangunan dengan membentuk bandar-bandar dan pencakar langit tidak bermakna tanpa pembangunan manusia. Menutup dengan kata-kata Amartya Sen yang membentuk teori pembangunan manusia dalam laporan UNDP 2011:

“Human development, as an approach, is concerned with what I take to be the basic development idea: namely, advancing the richness of human life, rather than the richness of the economy in which human beings live, which is only a part of it.”

Rujukan:

Abdul Rahman Embong. 1996. Social Transformation, the State and the Middle Classes in Post-independence Malaysia. Southeast Asian Studies (Kyoto University) 34(3): 56-79.

Abdul Rahman Embong. 2000. Globalization and Transnational Class Relations: Some Problems of Conceptualization. Third World Quaterly 21(6): 989-1000.

Abdul Rahman Embong. 2002. State-led Modernization and the New Middle Class in Malaysia. Basingstoke: Palgrave.

Abdul Rahman Embong. 2011. Pembandaran dan Kehidupan Bandar di Semenanjung Malaysia. Akademika (Universiti Kebangsaan Malaysia) 81(2): 23-39.

Abdul Rahman Embong, Hairi A., Rajmah A.S., Abdul Samad A.H., Ishak S. & Toh K.W. 2011. Laporan Akhir Projek Penyelidikan Antara Fakulti yang Bertemakan Pembandaran di Kalangan Kelas Bawah di Kuala Lumpur. Akademika (Universiti Kebangsaan Malaysia) 81(2): 103-107.

Anis Chowdhury & Jomo, K.S. 2018. Inequality and Its Discontents. Society for International Development.

Atkinson, R. 2004. The Evidence on the Impact of Gentrification: New Lessons for the Urban Renaissance? European Journal of Housing Policy 4(1): 107-131.

Frank, M., Swyngedouw, E. & Rodriguez, A. 2003. The globalized city: economic restructuring and social polarization in European Cities. London: Oxford University Press.

Muhammed Abdul Khalid. 2014. The Colour of Inequality: Ethnicity, Class, Income and Wealth in Malaysia. Kuala Lumpur: MPH Publishing.

Nooriah Yusof. 2019. Faktor Penyumbang kepada Tekanan Perumahan di Kawasan Perumahan Kos Rendah dan Sederhana Rendah di Pulau Pinang. KEMANUSIAAN 26(1): 143-171.

Kebangkitan Ekonomi China dan Autonomi Malaysia

Sejak China melancarkan strategi Go Global dan menyertai World Trade Organization (WTO) pada 2001, China telah berjaya memperkukuhkan integrasi ekonominya ke dalam ekonomi global. Strategi ini telah meningkatkan pelaburan keluar China (OFDI) sehingga menjadi sumber pelaburan kedua terbesar dunia pada 2015, meningkatkan pembiayaan kewangan China di seluruh dunia dari segi peruntukan geran, bantuan teknikal dan pinjaman mudah, serta membentuk kontraktor China yang cekap dan berdaya saing dalam membangunkan kemudahan infrastruktur di serata dunia.

Strategi ‘memandang ke luar’ China ini disokong oleh Belt and Road Initiative (BRI) yang dilancarkan pada 2013. BRI  merupakan satu projek infrastruktur gergasi yang bertujuan untuk mempertingkatkan perhubungan China dengan 138 buah negara dari segi polisi, infrastruktur, perdagangan, kewangan dan perhubungan rakyat dengan rakyat. Bagi menyokong BRI, China telah menubuhkan beberapa institusi kewangan yang berpusatkan China seperti Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB), Silk Road Fund, dan New Development Bank dengan beberapa negara BRICS yang lain iaitu Brazil, Rusia, India dan Afrika Selatan.

Peluang ekonomi yang ditawarkan oleh BRI ini telah mendorong pelbagai negara termasuklah Malaysia untuk memainkan peranan yang aktif dalam menggalakkan pelaburan dari China serta memperoleh pinjaman dari China bagi membiayai kemudahan infrastruktur. Namun, dalam konteks ketidakseimbangan kuasa yang besar di antara Malaysia dengan China dan lokasi Malaysia yang berada dalam lingkungan pengaruh China, persoalan yang timbul adalah apakah Malaysia mempunyai ruang polisi – yakni keupayaan untuk secara bebas menentukan agenda pembangunannya tersendiri yang mengutamakan kepentingan negara – dalam hal ehwal ekonomi dengan China khususnya pada era pemerintahan Perdana Menteri Najib Razak?

Sekiranya diteliti dari beberapa aspek kerjasama ekonomi Malaysia-China seperti pelaburan, pinjaman dan kontrak projek, saya berpendapat bahawa ruang polisi negara pada era Najib Razak telah mengecil sama sekali. Dari segi pelaburan, kerajaan telah menjual aset tenaga, Edra Energy kepada syarikat milik kerajaan (SOE) China, CGN Group, meskipun penjualan ini bercanggah dengan dasar tenaga Malaysia yang melarang penjualan aset tenaga kepada pelabur asing atas alasan keselamatan.

Kerajaan juga telah menjual beberapa bidang tanah kepada pelabur China terutamanya di koridor selatan negara, Iskandar Malaysia termasuk projek Forest City, dan beberapa projek lain seperti Melaka Gateway di Melaka, serta Bandar Malaysia di pusat Bandar Raya Kuala Lumpur. Dalam beberapa projek seperti Forest City dan Melaka Gateway, kerajaan juga gagal untuk mendesak pelabur China untuk melaksanakan kajian impak alam sekitar (EIA) dan impak sosioekonomi meskipun projek-projek ini melibatkan kerja-kerja penebusan tanah skala besar untuk menghasilkan pulau buatan yang memberikan kesan yang memudaratkan kepada ekosistem laut dan pendapatan penduduk tempatan.

Dari segi pinjaman, kerajaan mula meminjam secara besar-besaran dari China bagi membiayai tiga projek infrastruktur iaitu East Coast Rail Link (ECRL), Trans-Sabah Gas Pipeline (TSGP) dan Multi-Product Pipeline (MPP) pada 2016. Dalam ketiga-tiga projek ini, kerajaan tidak berupaya untuk merunding terma dan syarat projek yang memihak kepada negara yang menyebabkan kesemua kontrak ini telak dianugerahkan kepada syarikat milik kerajaan China tanpa pelaksanaan tender terbuka (ECRL dianugerahkan kepada CCCC sementara TSGP dan MPP dianugerahkan kepada CPPB). Lebih teruk lagi, kontraktor China ini dibayar berasaskan garis masa dan bukannya berasaskan kemajuan projek yang menyebabkan sebahagian besar pembayaran telah dibuat kepada kontraktor meskipun hanya 13 peratus projek siap (bagi TSGP dan MPP).

Dari segi kontrak projek pula, kontraktor China berjaya membida sebahagian besar projek infrastruktur di Malaysia melalui pembentukan usaha sama dengan syarikat tempatan. Dominasi kontraktor China di Malaysia sejak 2015 ini membawa beberapa implikasi.

Pertama, ia telah melemahkan syarikat tempatan kerana kontraktor China cenderung untuk memperoleh bahan-bahan dan kelengkapan dari China berbanding sumber tempatan. Kedua, ia telah menyebabkan banyak kontraktor tempatan gulung tikar kerana kontraktor China cenderung untuk memenangi projek-projek tempatan kerana keupayaan yang dimiliki dari segi kewangan, kepakaran dan pengalaman untuk melaksanakan projek infrastruktur skala besar. Ketiga, kontraktor China cenderung untuk menggunakan pekerja dari China yang membawa kepada peningkatan pekerja China di Malaysia sekaligus mengurangkan peluang pekerjaan kepada penduduk tempatan.

Beberapa projek di atas menunjukkan bahawa ruang polisi kerajaan telah mengecil untuk merencana dan melaksanakan agenda pembangunannya dalam urusan hal ehwal  ekonomi dengan China. Namun, apakah faktor yang menyumbang kepada pengecilan autonomi negara dan ruang polisi ini?

Pada hemat saya, terdapat tiga faktor utama. Pertama, pelaksanaan program rasionalisasi hutang 1MDB iaitu sebuah syarikat pelaburan negara yang sarat dengan hutang dan penuh dengan kontroversi seperti pencurian dana pelaburan negara, rasuah, penipuan dan salah guna kuasa yang membabitkan bekas Perdana Menteri Najib Razak dan orang buruan iaitu Jho Low. Oleh sebab 1MDB gagal untuk menjelaskan hutangnya, 1MDB melalui subsidiarinya terpaksa menjual aset tenaganya, Edra Energy kepada syarikat milik kerajaan China, serta menjual sebahagian tanah di Bandar Malaysia kepada  pelabur China yang bekerjasama dengan pelabur tempatan (meskipun penjualan ini gagal pada era Najib). Selain itu, 1MDB juga memilih untuk menganugerahkan kontrak ECRL, TSGP dan MPP kepada syarikat-syarikat milik kerajaan China sebagai balasan kepada usaha penyelamatan atau bail-out China ke atas 1MDB yang diakui oleh pegawai sulit Najib ke China semasa perbicaraan kes mahkamah yang membabitkan Najib. Ini menunjukkan bahawa autonomi negara telah ditembusi dan dikompromi disebabkan oleh skandal 1MDB sekaligus melemahkan keupayaan negara untuk berunding bagi mendapatkan terma projek yang memihak kepada negara Malaysia.

Kedua, kegagalan kerajaan untuk menguatkuasakan undang-undang dan peraturan sedia ada. Dalam projek Forest City di Johor dan Melaka Gateway, kerajaan gagal untuk menuntut pelabur atau pemaju China untuk menjalankan kajian kesan alam sekitar atau EIA sebelum projek diluluskan. Kajian EIA ini hanya dilaksanakan apabila projek ini dikritik oleh kerajaan Singapura (dalam kes Forest City). Tambahan, pelabur China dalam  kedua-dua projek (dan banyak projek lain di Malaysia) gagal untuk melaksanakan kajian sosioekonomi yang memberikan impak yang besar kepada pendapatan penduduk tempatan khususnya golongan nelayan. Meskipun pemaju di kedua-dua projek ada memberikan wang pampasan, nilainya adalah sangat kecil dan tidak sepadan dengan kehilangan mata pencarian nelayan dan kehakisan budaya penduduk tempatan berasaskan perikanan kerana sebahagian mereka terpaksa meninggalkan kerja nelayan dan mencari pekerjaan lain.

Ketiga, kegagalan kerajaan untuk menetapkan pengisian atau penglibatan tempatan dalam projek-projek usama sama dengan pelabur China. Hal ini membingungkan kerana kerajaan adalah rakan kongsi senior dalam usaha sama tersebut yang mempunyai kuasa untuk menetapkan kadar penyumberan tempatan dan keperluan untuk menggaji pekerja tempatan. Ianya melucukan sekiranya kita mengharapkan China untuk mempertahankan kepentingan negara Malaysia, dan usaha China untuk mempertahankan kepentingannya sendiri adalah tindakan yang logik dan rasional dari sudut pandangan mereka.

Berdasarkan perbincangan di atas, meskipun Malaysia bersikap proaktif untuk memanfaatkan keuntungan daripada kebangkitan ekonomi China, Malaysia pada  era pemerintahan bekas Perdana Menteri Najib tidak komited untuk mempertahankan ruang polisi atau autonomi negara dalam merencana dan melaksanakan agenda pembangunannya. Apa yang membimbangkan adalah pengecilan autonomi ini berpunca daripada kelemahan elit politik yang memerintah Malaysia untuk mempertahankan autonomi dan menjunjung ideologi pembangunan. Hal ini disebabkan oleh skandal 1MDB, serta kegagalan untuk menguatkuasakan undang-undang dan peraturan serta menetapkan pengisian tempatan khususnya dalam projek usaha sama dengan pihak China.

Memandang ke depan, kita mengharapkan Malaysia berupaya untuk mengaut manfaat yang besar daripada kebangkitan ekonomi China dan sekaligus mempertahankan autonomi negara dan ruang polisi. Untuk membolehkan ini berlaku, elit politik Malaysia mesti berpegang teguh kepada prinsip kemandirian yang mendahulukan kepentingan negara  dan memperkukuhkan beberapa keupayaan negara khususnya keupayaan berunding dan keupayaan governan dalam kerjasama ekonomi Malaysia dengan China.

A New Economic Policy for a New Malaysia

Speech by YABhg Tun Daim Zainuddin Delivered at The International Conference On Emerging Issues in Public Policy: Global Trends and Projections (IPP 2019), The Institute of Public Policy and Management, University of Malaya

A New Economic Policy for A New Malaysia
5th August 2019, 10.10 am

• Good morning to our distinguished guests, and thank you to University Malaya and specifically to the Institute of Public Policy and Management, for inviting me to speak today. I am indeed honoured to be a part of today’s conference, more so because it allows me to speak on an issue that is very close to my heart.
• The New Economic Policy started out with the best intentions, but over the years it has become a polarising policy, associated with discrimination on one hand and entitlement as to rights on the other.
• In actual fact, the NEP in its original concept and purpose, is neither of these two.

Ladies and gentlemen,

• We all know the origins of the original “New Economic Policy” that was introduced by the late Tun Abdul Razak in 1971. The racial riots of May 13, 1969 were deemed to have been caused largely by socio-economic imbalances within the Malaysian society, and so the NEP was conceived with two aims in mind – namely to reduce ethnic inequalities and to eradicate poverty irrespective of race.
• Between then and today, the NEP, in its various forms and conceptions, has spanned 11 Malaysia Plans, 48 national budgets, six PMs and now, two political coalitions. In other words, the NEP has been a constant feature in our national economic and development planning, irrespective of who or which political party has been in charge.
• We have to admit that the NEP has had its successes. Over the past five decades, hard-core poverty has been largely eliminated; the middle-class has grown; the economy has been diversified; and Malaysia has attained the status of an upper middle-income country.
• Malaysians are more urbanised, better educated, live longer, and ethnic imbalances have been reduced. These developments and changes are ones we can be proud of.
• It cannot be denied that the NEP brought political stability and peace, resulting in economic growth.
• But, and this is a big But, the NEP has also been rife with shortcomings and abuses. These began not long after the NEP was implemented and in fact prompted the late Tun Abdul Razak to say, “Some became rich overnight, while others became despicable Ali Babas and the country suffered economic setbacks”.
• Today, the NEP remains a source of much dissatisfaction while remaining probably the most defended policy of the government. So much so, any attempt to improve or better it is seen from a skewed perspective, even if these changes would bring the NEP nearer to its original purpose.
• Yet, if we continue to resist the changes that need to be done, we will pay the price. There are still pockets of abject poverty – the orang asli is a stark reminder of the indecent wealth disparity in the country; the disparity in modern infrastructure and amenities between regions is like night and day; and the educational opportunities available to the haves and have nots ensures that such income and standard of living gaps will continue to widen, if something is not done to rectify them.
• That dire introduction was just a prelude to what really needs to be done to bring this country to the level we want it to be.

State of the Government in 2018

Ladies and Gentlemen,

• On May 9th, 2018, Malaysia witnessed a historic change of government. It was a welcomed change, and one that we celebrated with nationwide euphoria with many in a state of disbelief that the masses had risen up and demanded change.
• However, as the euphoria dissipated, the weight of the tasks ahead set in. The PH Government may have had a historic win, but with that win came the burden of rebuilding the wreckage of our nation that the previous administration had left behind.
• The 1MDB scandal was not the only example of misuse of public funds. Unprecedented levels of debt and corruption had seeped into every level of Malaysian government and society, resulting in the shameless robbing of the very institutions that were established to help and uplift our rakyat. The pillage of trust bodies like FELDA, LTAT, Tabung Haji, and KWAP were astounding and heart breaking.
• The new Government learnt with considerable dismay that the previous Government had been living well beyond its means. It had indulged in borrowing off-budget, and the total debt and liabilities of the Federal Government amounted to over a trillion ringgit.
• This Government inherited an ailing economy with mixed prospects and a fiscal state in chaos. National project agreements were one- sided and had to be renegotiated.
• Rampant corruption and kleptomaniac behaviour, had deterred FDI flows and contributed to capital flight. Behind a brave façade, economic prospects were dim.
• The first task of the government therefore was to clean up the fiscal mess that was left behind – a task which the Government is still working on up to this day.
• In tandem with the economic mess, there were also political and institutional issues that needed addressing.
• The PH Manifesto had laid the groundwork for urgent reforms of institutions, the reinstatement of the rule of law and the empowerment of the civil movement, but it faced many challenges as it went about gearing itself to start the humongous task of delivering upon its Manifesto.
• Many of the reform efforts are in place and ongoing. We’ve had our blips, and our no-longer new Ministers and Deputy Ministers have to buck up and step up. The eyes of the Rakyat are on them.

Current Initiatives

Ladies and Gentlemen,

• Chief among the initiatives that have been taken are moves to ensure the independence of the three arms of government – legislative, executive and the judiciary. For too long, the lines have become blurred and there was neither impartiality nor accountability in the government.
• Today, things are far from perfect, but progress has been made, without a doubt. Unpopular changes have been enforced. But these changes sit uncomfortably with those who would lose the most, and thus in order to protect their own selfish interests, these parties resorted to playing the race and religious cards.
• Sad to say, to a certain extent, their campaign has succeeded. We have seen ICERD and the Rome Statute shelved, the Government has had to justify every step of the way, the appointment of non- Malays and women to important administrative posts, and it has had to battle fire after fire that has been lit with the insidious flame of religious and racial uprising.
• We need to question why certain quarters are afraid of these changes and more importantly, we need to question how is it that they managed to rally support for their rhetoric and hate campaigns?
• I have mentioned in previous speeches that in the case of the Malays, many seem to see ghosts around every corner. It seems that these ghosts are getting more numerous and more easily visible with each passing generation. Surely, we have to look at how our children are being educated – formally, religiously and morally – as an indication of where our community is heading.

NEP in the New Malaysia: Education Reform

Ladies and Gentlemen,

• I have said it before and I will say it again, no Economic Policy can be effective if we do not first attack the issues at the educational level. While educational reform is part of the PH agenda, the snail’s pace at which these reforms are taking place gives credence to the grumbles and complaints that perhaps the political will to push through real changes is severely lacking.
• We are still arguing over whether we should teach Maths and Science in English when the rest of the world has embarked on advanced curriculums that focus of Industrial Revolution 4.0 (IR4) so as to make their youth more competitive and relevant in a world that is going to be dominated by artificial intelligence and robotics.
• To participate in IR4, we must go through a knowledge-based economy and here Malaysia has failed because the Government, through the Ministry of Education, has not got its priorities right. The Education Ministry must not fail our nation.
• While we are still mired in the political rhetoric of languages, others around us have moved beyond English or Mandarin or Bahasa Malaysia into the language of programming and coding. When will we realise just how far behind we are and lacking?
• We have many things to consider when preparing our youth for the future – what are the uniquely human skills that we can develop for the future of the workplace? How can we work with technology to improve human life? How can we protect our country, and indeed our planet, against the effects of exploiting natural resources?
• By asking the right questions and taking them into consideration in policy formation, we can create an environment where people are allowed to maximise their potential and pursue creative pursuits that are complemented by technology, not replaced by it.
• While some are busy blaming “others” and foreigners of taking away our jobs, the reality is that technology will impact the most on future employment as robots replace humans in menial tasks. But where one window closes, another opens.
• Fields such as Artificial Intelligence, Big Data, Robotics, Supply Chain Logistics, and Smart Manufacturing need skilled workers and indeed, the World Economic Forum has estimated that 133 million jobs will emerge as technology advances.
• So the question is: “Are we in Malaysia ready for this leap?” Let’s be brutally honest here – we are not. In fact we are far from ready. We are still playing catch up with IR4 training when others are already gearing for the 5th Industrial Revolution.
• But while we focus on skills, we must also not forget the education of the soul. How we teach religion to our young, and what sort of values we instil in them at home and at the school level, will impact greatly on the type of adults they evolve into.
• We must empower them with the ability to think critically, logically, wisely and to make their own informed decisions no matter the situation. We must raise a new generation of leaders and great thinkers, not of sheep and cowards.
• Positive moral values must be inculcated amongst our youth, and emphasised in the Malaysian workforce. We must take pride in our work and in ourselves. It is not too late for those of us who are adults to start living with integrity.
• Do we gain anything by teaching the young that they have the right of entitlement over all others simply because of their race? Is it right to be instilling in students the thinking that all other religions are inferior to yours?
• Is it moral to drill into students that other students are not entitled to certain privileges simply because they are not of a certain race, even if they are economically disadvantaged? Is it right to think that if you are of a certain race that is economically successful, then you look down on others from a race that isn’t?
• Is it right that you are taught to feel superior because the language you are taught in is also the language of an economically powerful nation?
• There needs to be understanding and empathy across the racial divide.
• And that leads to the next aspect of a new NEP – moving from a race-based to a needs-based approach.

NEP in the New Malaysia: Needs-based as Opposed to Race-based

Ladies and Gentlemen,

• The PM has announced that the concept of “Shared Prosperity” would underpin the nation’s future development philosophy. Of course, this impacts on the most sensitive of issues – the Bumiputera Agenda.
• Without a doubt, Bumiputera-based policies stemmed from the fact that Bumiputeras remain amongst the poorest and most neglected groups. But if this is the case, then surely what we have been doing all these years vis-à-vis the Bumiputera agenda has not quite achieved its intended target.
• It is time for a new approach, to start afresh and truly change the lives of those amongst us who are not reaping the rewards of national development. The difference is that we must now target those amongst the rakyat who need assistance the most.
• We can no longer allow Bumiputera interventions to continue to enrich those among us who have benefited from these policies, yet continue to take advantage of loopholes in the policies, to continue enriching themselves at the expense of those who need help.
• We must also acknowledge that although Bumiputeras are indeed disproportionately represented amongst the poor, other races too are deeply affected by poverty and low standards of living.
• We must acknowledge those among us who have been neglected and left to their own devices. Those among us who have not had their fair share, or even a fair chance to participate in national growth and development.
• I am referring to our Orang Asli community, our urban poor, our rural folks, and all those who have not really benefited in the national agenda. I am referring to the people who should have been recipients of MARA scholarships and attendees of MRSM colleges, and yet were pushed aside in favour of those who could have well afforded the education on their own.
• We have been robbing the poor to further uplift those that don’t deserve the support, and this widening of the education and income gap must come to an end. The fear mongering is only to encourage and continue this abuse. Its time to stop the “them versus us” rhetoric.
• Policy wise, the B40, irrespective of race, must be given priority. We must ensure that they can sustain their livelihood and continue to contribute to the national economy. As the majority among the B40 group, Bumiputeras will still stand to benefit the most. Those who don’t deserve assistance, will not get it. And this should be the case.
• The new NEP must take this into consideration and approach the Bumiputera dilemma with a fresh perspective, to ensure that all Malaysians can have their fair share of our national prosperity. Any policy must result in justice for all.
• We have to admit that trying to keep the Malays in their own cocoons will only ensure that they will be the ones left far behind. While the other races are competing with each other and with the rest of the world, the Malays are faced with political rhetoric that insists that they remain spoon-fed and pampered. This will only soften the Malays and in an increasingly globalised economic scenario, this will not do them any good.
• And this brings me to the third aspect of what any NEP should address – Globalisation.

NEP in the New Malaysia: Global Trade and Collaboration

Ladies and Gentlemen,

• Any new NEP cannot be devised by considering only the local economy. It has to take into consideration what is happening around us. The world is increasingly globalised – we need to embrace it. In order to survive and thrive, we have to synchronise with other global partners. We cannot have a silo mentality.
• We need to look at opportunities which capitalise on Malaysia’s strengths and comparative advantages such as the halal industry, agriculture, tourism, palm oil and even arts and culture. In order to capitalise on these advantages, we need to enhance global collaboration and global linkages.
• Malaysia is a small trading economy and has no influence in the policy decisions made by the US or China. Instead, we are affected in the medium to long term by the trade conflict that is hurting the global economy. Essentially, we would like both the US and China to work towards an amicable solution sooner.
• We believe that ultimately, good sense would prevail among the leaders in finding solutions to end the conflict. But in the meantime, we must know how to position ourselves and how to reap any benefits that could come from a final outcome. As I said earlier – when one window closes, another opens.
• Malaysia stands to gain over time from the trade diversion as the US-China trade war wages on, but this effect will not outweigh the drag from weaker global growth until late next year. Will we be ready to reap these benefits when the time comes? The preparatory work must surely begin now.
• This challenge should not fall on the shoulders of the government alone. The GLCs and the GLICs – the giants that they have become – must also surely play their parts in preparing SMEs to step in and fill the gaps that the China-USA rupture will create.

NEP in the New Malaysia: The Role of SMEs and the Banking Sector

• One of the main concerns in encouraging SMEs to flourish is their access to banking and credit. GLCs in the banking industry could perhaps look at rejigging their financing models with more out-of- the-box loans for industry. One of the means for this could be the setting up of smaller subsidiaries catering purely to such financing needs. This can then be further expanded to think of new financing initiatives for housing and educational needs, especially for the B40 group.
• We Malaysians need to review the definition of delinquient loans and take a developmental approach. Certain lenders, like SME Corp and Agro Bank, have a different mandate, and are able to take up these business loans. The SME loan segment is understandably riskier from a credit perspective, and needs a framework that can take these specific risks into consideration whilst still giving lenders the legroom to cater to the needs of this group.
• We also need to have a concerted approach to industries that are under the national economic agenda. For example, if we are serious about developing Malaysia as a modern agricultural nation, there should be a framework on how financial institutions can support businesses in this industry.
• We all know that newly set-up businesses have a gestation period, or some time required to start earning income and regularising cash flow.
• The current financing terms require repayment of loans or interest servicing to commence immediately. This is not conducive to the agriculture and start-up industry, as the gestation period is normally around 12 months.
• A possible solution to this would be to allow banks to structure these loans such that repayment takes place later, in line with the projected cashflow of these companies. The government can identify specific industries in line with the National Economic plan, whereby companies within these sectors have specific guidelines with regards to loans.
• Could we see such changes leading to the bigger role that SMEs will play in the country’s future economic development? Can we ready the SMEs to be the leading players in spurring growth? Can SMEs become the main players of a new NEP?

NEP in the New Malaysia: Moving Forward

• As it stands, I believe that investment and capital flow are the biggest concerns for our economy today. Then there is also the issue of political stability and the never ending question of the succession plan. All these issues have an impact on growth and economic activity.
• Locally as well as globally, stock markets want certainty and stability. We need social and political stability in order to make calculated investments in the economy.
• We have had a relatively smooth change in administration, and the transition in leadership has been peaceful, and this is sending the right signal to the world.
• However, Malaysia must also show that we have clarity in the policies the Government intends to implement, and that the Government is also able to take a proactive role in addressing the national economy.
• Our nation needs stimulus to get the economy moving again, but this must be carefully planned. There are already calls for a more expansionary fiscal policy – do we go down that path and if so, how far down that path do we travel?
• Whilst many may overlook its importance, the inability of any Government to effectively communicate its long-term plans and strategies, often translates to a loss in confidence among investors both local and foreign.
• The Government should be clear in communicating that Malaysia is open for business, and there should be clear and concise guidelines on both local and foreign investments. Malaysia has always been a friendly country for investors, and we need to show them that it is safe to come back again. The narrative must be clear we are serious about foreign investment, and about national development.

Conclusion

Ladies and Gentlemen,

• It is not just Malaysia that is changing, but the entire world. And it is changing at a blinding pace, one that is difficult to keep up with both due to the pace of change but also because of the volume of information (and also misinformation) that is flooding our consciousness.
• But while we look forward, it is also imperative that we look back. Are we getting our basics right? Are our fundamentals solid?
• Let us not be under any illusions. We are still far from being out of the woods. We are far from being ready for the changes happening around us. We are far from being a united people. We are far from being able to compete at the global level. We are far from being able to embrace differences and changes. And underpinning all of this unpreparedness is education.
• If we do not first get education right, all these other challenges will suddenly become insurmountable. To borrow a quote from Alvin Toffler: “The illiterate of the 21st Century are not those who cannot read or write, but those who cannot learn, unlearn and relearn.”
• I would like to add to this by saying, “not only those who cannot learn, unlearn and relearn, but also those who refuse to learn.”
• Underlying all these, there must be unity, and a sense of urgency.

Ladies and Gentlemen,

• With this, I thank you for listening and wish all of you a successful conference.

Identiti Kebangsaan Menerusi Pendidikan: Renungan terhadap Teks “Naratif Malaysia”

Pengenalan

Artikel ini merupakan hasil renungan daripada ucaptama Tun Daim Zainuddin dalam Majlis Perasmian Naratif Malaysia. Tun Daim memberi penekanan terhadap sistem pendidikan di negara ini yang menurut beliau sangat penting dalam membina naratif Malaysia yang lebih inklusif dan bukan semata-mata terperangkap dalam politik komunalisme non-rasional semata-mata. Maka, artikel ini akan memberi tumpuan kepada isu pendidikan negara ini yang gagal membina identiti nasional yang inklusif dan mengusulkan satu cadangan untuk membawa Malaysia keluar daripada polemik ini.

Analisa Tun Daim Terhadap Ketertinggalan Orang Melayu

Tun Daim sangat menekankan kepada perdagangan dalam usaha untuk memajukan orang Melayu. Pada pandangan Tun Daim, dalam membaca kegusaran Melayu, harus difahami secara bersama dengan perubahan sejarah orang Melayu, khususnya sejak zaman penjajahan. Tun Daim dengan cermat memulakan ucaptama beliau dengan membentangkan betapa ramai tokoh-tokoh Melayu terbilang di negeri Johor sahaja – memandangkan acara perasmian itu dibuat di Johor, sebagai konteks – lalu menimbulkan persoalan utama dalam Naratif Malaysia:

“Kita tidak kekurangan sosok-sosok hero. Negeri Johor sendiri mempunyai sejarah yang kaya dengan pahlawan yang gagah-perkasa, seniman yang tersohor, penyair, ahli sukan, santis, doktor, ahli akademik dan juga ahli perniagaan…. Jadi, persoalannya kenapa perlu kita merasa tidak selamat sedangkan kita mempunyai legasi kejayaan Melayu seperti yang saya bentangkan di atas?”

Tun Daim melihat hal ini sebagai ketidakupayaan orang Melayu untuk berfikir secara rasional dan tidak semata-mata dipengaruhi oleh emosi. Lalu beliau melontarkan cabaran ini kepada khalayak akademia di universiti untuk bertindak sebagai intelektual awam bagi mencerahkan pemikiran orang Melayu. Tun Daim juga memberi penekanan khusus kepada pendidikan yang pada beliau merupakan tonggak utama dalam menentukan masa depan negara baik daripada segi politik, mahupun ekonomi:

“Pastikan sistem pendidikan kita betul, dan politik serta ekonomi akan turut mengikut menjadi betul. Akal tanpa emosi akan menentukan masa depan kita dan masa depan Malaysia….Dedahkan anak-anak kita kepada dunia dan mereka akan mahu menjadi cemerlang dan mereka akan melindungi yang terbaik daripada budaya kita.”

Pendidikan Sebagai Alat Perubahan

Oleh hal yang demikian, bagi menjawab Tun Daim, artikel ini akan kembali mengajukan soalan yang sama; mengapakah setelah lebih 40 tahun perlaksanaan Dasar Ekonomi Baru yang telah mentransformasikan struktur ekonomi dan sosial negara serta hampir 25 tahun sejak pengumuman dasar Wawasan 2020 yang bertujuan melahirkan bangsa Malaysia, wacana negara masih lagi terperangkap dalam polemik perkauman dan kekaburan identiti nasional? Berdasarkan beberapa pengukuran, Malaysia jelas berjaya mencapai pelbagai kejayaan dalam tempoh 50 tahun yang lepas. Kadar literasi dalam kalangan populasi dewasa yang berumur 15 tahun dan ke atas pada tahun 2010 ialah 92%. Enrolmen pada peringkat rendah dan menengah rendah hampir mencapai tahap 100%, dan bagi menengah atas kadar enrolmen ialah 80%. Lebih kurang dua pertiga daripada jumlah murid meneruskan pengajian pada peringkat lepas menengah atau mengikuti pelbagai latihan yang disediakan pada peringkat matrikulasi, pra-universiti, asasi dan vokasional (Pelan Pembangunan Pendidikan 2013-2025).

Namun demikian, sebagaimana yang kemudiannya dihuraikan oleh Tun Daim dalam sesi soal jawabnya, polemik perkauman yang dihadapi oleh masyarakat Malaysia kini bukan semata-mata disebabkan oleh dasar ekonomi dan sosial negara tetapi juga kegagalan dasar pendidikan negara selama ini untuk keluar daripada kerangka pendidikan yang dibentuk oleh ilmu kolonial. Dalam bahasa Tun Daim sendiri:

“Oleh kerana itu, British menyuruh orang Melayu menanam padi dan menangkap ikan sebagai kegiatan yang membekalkan sumber makanan buat British dan juga buruh-buruh asing yang berkerja di bandar-bandar. Pekerjaan sebegini tidak memerlukan orang Melayu belajar tinggi. Apa perlunya untuk belajar tinggi jika pekerjaan orang Melayu hanyalah sebagai penanam padi dan penangkap ikan? Tak perlu pergi sekolah untuk belajar menanam padi atau menangkap ikan.”

Akan tetapi, nampaknya Tun Daim hanya berhenti di situ, tanpa menyatakan bahwa dasar pendidikan negara selama ini tidak berusaha untuk menyelesaikan persoalan identiti nasional sehingga menimbulkan banyak kekaburan dalam banyak dasar yang berkaitan dengan sistem pendidikan seperti bahasa kebangsaan, sekolah kebangsaan, dan pendidikan sivik. Malah, amalan sistem pendidikan kini telah menyumbang kepada kekalutan identiti ini. Artikel ini akan memperincikan kejayaan yang dimaksudkan oleh Tun Daim dalam melahirkan orang Melayu yang berjaya tetapi dalam masa yang sama gagal membentuk identiti nasional.

Transformasi Sosial Melalui Pendidikan

Kesenjangan sosial dan ekonomi antara kaum di Malaysia adalah produk kolonial British selama lebih 150 tahun dan juga polisi kontemporari yang berasaskan perkauman (Andaya & Andaya 2001).  Pada tahun 1970an, kerajaan mula mengubah dasarnya untuk terlibat lebih aktif dalam pembangunan dan menyusun semula struktur masyarakat dengan memperkenalkan Dasar Ekonomi Baru (DEB). Sepanjang 40 tahun terakhir ini, melalui Dasar Ekonomi Baru yang dilaksanakan antara tahun 1970 hingga 1990, banyak perubahan terhadap ekonomi dan sosial negara yang akhirnya mempengaruhi pembentukan sikap politik rakyat Malaysia.

Apabila tumpuan ekonomi telah beralih kepada industri, bandar-bandar baru mula dibuka, khusus untuk menampung kilang-kilang baru. Urbanisasi ini juga selari dengan penghijrahan ramai penduduk desa, khasnya generasi muda, ke bandar-bandar perindustrian baru seperti Pasir Gudang, Seberang Prai dan Shah Alam. Daripada sekitar 10 juta penduduk Malaysia pada tahun 1970, seramai 26.7 peratus tinggal di bandar dan jumlah ini meningkat dengan signifikan pada tahun 1991.^[1] Pada tahun 2010, lebih 70 peratus penduduk Malaysia tinggal di bandar dan jumlah ini lebih besar di negeri seperti Pulau Pinang dan Selangor. Proses perindustrian dan pembandaran telah menyumbang kepada pembentukan dan perkembangan kelas-kelas sosial moden, khususnya kelas menengah dan kelas pekerja (Abdul Rahman Embong 2000: 91).

Pendidikan Negara Berjaya Melahirkan Kelas Menengah

Menurut Abdul Rahman Embong, pembangunan kapitalis lewat 1970-an dan penyusunan semula masyarakat Malaysia yang dilaksanakan oleh developmentalist state yang kuat telah berjaya mewujudkan kelas menengah yang besar. Bahkan, tidak seperti sebelum tahun 1970-an, di mana kebanyakan kelas menengah hanya terdiri daripada kaum Cina, sementara majoriti kelas menengah Melayu hanya terdiri daripada sekumpulan kecil pentadbir kerajaan. Pasca 1970an memperlihatkan pembesaran saiz kelas menengah pelbagai kaum. Selain pentadbir, kelas menengah baru ini terdiri daripada pengurus, doktor, arkitek, peguam, pensyarah, pakar teknologi, dan profesional lainnya (2001: 83).

Selain, profesional dan kelas menengah pengurusan, Malaysia turut menyaksikan peluasan kelas menengah lama atau entrepreneurial middle class. Pada masa yang sama, kelas menengah marginal tidak berkurang, kerana peranannya sebagai kumpulan sokongan kepada   kelas menengah baru (Abdul Rahman Embong 1995).

Perkembangan yang paling signifikan tentang transformasi ini adalah kelas menengah baru telah muncul ketika tempoh penting sejarah pembangunan negara dan kehadiran mereka sangat jelas baik di kota-kota besar mahupun di pekan-pekan di seluruh negara. Lebih penting lagi, mereka ini terdiri daripada pelbagai kaum dan lebih mencerminkan komposisi masyarakat Malaysia.

Crouch (1996), Abdul Rahman (2000c, 2000d, 2000e), Kahn (1996) menegaskan bahawa proses industrialisasi dan dasar pro-Bumiputra telah memperlihatkan pertumbuhan kelas menengah yang begitu pesat di Malaysia. Kelas ini telah berkembang daripada hanya 4.0 peratus  pada tahun 1957 kepada 7.7 peratus pada tahun 1980, 11.2 peratus pada 1990, dan 15.3 peratus pada tahun 2000  (Abdul Rahman Embong  2000).

Secara teorinya, perkembangan kelas menengah yang lebih besar ini seharusnya membantu mewujudkan masyarakat sivil yang lebih kuat dan rentas etnik. Meskipun pembangunan yang rancak pada dekad 1970-an hingga 1990-an dan penekanan terhadap sektor pendidikan berjaya mewujudkan kelas menengah baru dalam struktur masyarakat Malaysia, hasil daripada pengamalan DEB, umumnya kelas menengah Melayu terdiri daripada kakitangan kerajaan. Birokrat Melayu ini telah terserap dalam struktur kekuasaan negara yang menuntut kepatuhan kepada arahan yang rigid.

Kelas menengah yang dibangunkan berdasarkan bantuan ekonomi dan penswastaan juga menghasilkan kelas menengah yang gagal mandiri (independent) dan bergantung bantuan kerajaan. Di bawah dasar penswastaan, sejumlah besar kapitalis Bumiputera dan bukan Bumiputera telah berkembang dengan mendapat naungan dan projek kurnia daripada pemerintah. Andaian asasnya, elit yang dibantu ini akan membantu pula untuk mencairkan kekayaan tersebut kepada kelas menengah dan rendah melalui regulasi ekonomi. Namun, oleh sebab terdapatnya unsur-unsur ketirisan dan kronisme maka regulasi itu tidak berlaku dan hanya berjaya melahirkan cukong-cukong pasaran semata. Kebergantungan ini juga tidak memungkinkan birokrat yang berada di kelas menengah untuk menjadi kritikal terhadap kekuasaan malah makin mewujudkan hubungan patronis yang kuat (Abdul Rahman Embong 2000).

Budaya politik kelas menengah ini sememangnya sukar untuk diperjelaskan dengan tuntas. Terdapat suatu kontradiksi antara sikap politik pada tahun 1960-an dan 1970-an – tebal dengan feudalisme berbanding budaya politik pada tahun 1990an yang menurutnya lebih membawa politik yang berbaur nilai sejagat (Rustam 2004: 34). Crouch (1984) dan Kahn (1996) juga mengatakan kelompok ini tidak mempunyai arah politik yang jelas, tetapi Saravanamuttu (1987, 1992) pula berpendapat sebaliknya. Sementara itu, Abdul Rahman Embong (1998) dan Loh (2000) lebih berminat untuk memeriksa budaya politik kelompok ini melangkaui hubungan mereka dengan parti politik.

Namun begitu, Saravanamuttu (2001: 103-105) menyimpulkan setidaknya terdapat dua pandangan asas mengenai kelas menengah di Malaysia, “(1) menyokong status quo kerana kebergantungan mereka secara ekonomi dengan kerajaan. Keterikatan mereka dengan gaya hidup mewah melalui kemajuan ekonomi yang pesat menyebabkan persoalan pendemokrasian menjadi soal sampingan. Tambahan pula, kelas menengah ini terpisah mengikut kaum yang menyebabkan sukar untuk mereka menemukan kesepakatan pandangan politik. (2) Pandangan kedua pula, melihat kelas menengah ini aktif menjuarai pelbagai isu. Sungguh pun kelas ini agak terpencar, mereka menunjukkan kesedaran nilai universal – demokrasi, hak asasi manusia, alam sekitar – yang melintasi sempadan kaum”.

Fenomena ini menawarkan wacana alternatif kepada perspektif ethnic-centric mahupun class-centric.  Malah, ini membawa kepada hujah kelas menengah sebagai aktor politik di Malaysia telah membentuk praxis multi-etnik dan multi-kelas yang merangsang masyarakat sivil untuk menentang pemantauan berlebihan negara, dominasi dan tekanan terhadap  warga (Saravanamuttu 1992). Namun, sebagai reaksi kepada pandangan ini, Kahn (1996b) mencadangkan tidak terdapat sekelompok kelas menengah tunggal yang semuanya berjuang untuk agenda demokrasi di Malaysia, malah terdapat banyak ‘kelas-kelas menengah’ (middle classes) dengan pelbagai kepentingan politik.

Kelas Menengah Malaysia dan Wacana Perkauman

Malaysia kini berada dalam transisi antara politik lama dan politik baru. Dalam tempoh ini, terdapat banyak pergelutan dan perebutan simbol serta makna dalam negara ini – daripada naratif sejarah rasmi nasional sehinggalah kepada soal kesetian dan pemilikan. Malah, banyak pertubuhan NGO yang dibangunkan bertujuan untuk memperjuangkan kaum atau agama masing-masing.

Menurut Shamsul (2001: 123-124) pergelutan ini bukan sahaja antara kerajaan dan juga masyarakat atau dalam istilah Shamsul authority-defined Vs everyday defined, malahan juga dalam kalangan masyarakat, pergelutan ini tidak terselesai. Shamsul (2001: 123) mencerakinkan pergelutan masyarakat ini kepada tiga kelompok, bukan Bumiputera dan dua lagi merupakan kelompok Bumiputera Islam dan Bumiputera Bukan-Islam.

Kelompok Bukan-Bumiputera ini, kebanyakan kes dirujuk sebagai Cina, mahukan amalan serta bahasa Cina juga diterima sebagai sebahagian daripada identiti Malaysia. Demikian juga kelompok Bumiputera Bukan Islam yang mahukan agama Kristian dan ‘agama orang asal’ (native religions) diberikan status yang sama dalam negara ini dan masa yang sama menolak kelompok Bumiputera Islam yang mahukan negara Islam sebagai identiti teras negara ini (Shamsul, 2001: 123).

Umpamanya pertubuhan seperti Lembaga Pengurusan Sekolah Cina Malaysia atau Dong Jio Zong yang sering dikaitkan sebagai pertubuhan yang lantang menjuarai isu berkaitan survival sekolah venakular Cina. Dong Jio Zong pernah menentang cadangan kerajaan untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar mata pelajaran Malaysia Negaraku Tahap 1 di semua aliran sekolah rendah. Malah, pertubuhan ini juga membantah cadangan masa tambahan untuk mata pelajaran Bahasa Melayu Tahap 1 di semua sekolah jenis kebangsaan (Kartini Aboo Talib 2012: 7).

Demikian juga dengan pertubuhan bukan Melayu seperti gabungan 30 NGO yang memperjuangkan nasib masyarakat India yang dikenali sebagai Hindu Rights Action Force (HINDRAF) yang melakukan demonstrasi besar-besaran di Kuala Lumpur pada 2007. Hindraf menganjurkan perhimpunan ini kerana hendak menyerahkan memorandum 18 perkara kepada Suruhanjaya Tinggi Britain dan seterusnya kepada Ratu Elizabeth II berhubung nasib malang bertimpa-timpa yang dialami oleh penganut Hindu di Malaysia semenjak zaman penjajahan British lagi. Saman itu difailkan oleh Hindraf di Britain pada 30 Ogos 2007 bagi menuntut 4 trilion paun (RM27.7 trilion) daripada kerajaan Britain sebagai pampasan kepada masyarakat India kerana membawa mereka masuk ke Malaysia sebagai buruh murah. Setelah Malaysia dimerdekakan, masyarakat India ditinggalkan begitu sahaja di Malaysia. Nasib dan masalah mereka diserahkan bulat-bulat kepada Malaysia yang baru merdeka (Malaysian Insider 2011).^[2]

Pada masa yang sama, penentangan ini bukan sahaja berlaku antara kelompok Melayu dengan bukan Melayu sahaja, tetapi juga berlaku persaingan antara kelompok Melayu berlainan ideologi seperti Sister In Islam (SIS) yang dilihat cuba memberi pentafsiran yang lebih liberal terhadap pemahaman dan amalan Islam di negara ini (Noraini Othman 2008). Memandangkan Islam merupakan agama rasmi Persekutuan dan Islam telah diinstitusikan melalui Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM), jabatan agama Islam di setiap negeri, Mahkamah Syariah dan sebagainya, Islam di Malaysia secara umumnya adalah lebih homogen. Sebarang cubaan pentafsiran lain daripada tafsiran rasmi akan dilihat sebagai penyimpangan (deviant) atau sesat – keluar daripada agama Islam (Ahmad Fauzi Abdul Hamid 2013).

Pada belah lain pula, terdapat kelompok Melayu-Islam yang menekankan tafsiran Islam yang lebih konservatif. Kelompok seperti Pertubuhan Peribumi Perkasa Malaysia (PERKASA), Pertubuhan Kebajikan dan Dakwah Islamiah (PEKIDA) dan ISMA yang seringkali menjadi kumpulan pendesak untuk mempertahankan status quo Melayu-Bumiputera.

Umumnya, meskipun Dasar Ekonomi Baru yang bertujuan untuk menstrukturkan semula masyarakat dan membasmi kemiskinan telah berjaya melahirkan kelas menengah yang besar di Malaysia, namun sebahagian kelas menengah ini bukan sahaja gagal mandiri, malahan juga masih terikat dalam wacana perkauman. Sementara wujud kelompok NGO yang membawakan tema-tema besar seperti Hak Asasi Manusia, alam sekitar, keadilan, reformasi sistem kehakiman, ketelusan dan kebertanggungjawab, sistem pilihan raya yang bersih dan adil, politik Malaysia masih berbaur dengan persoalan perkauman. Jika diperhalusi kebanyakan persoalan perkauman ini berkisar kepada isu identiti nasional dan citizenship.

Identiti Nasional Melalui Pendidikan – Sekolah Sebagai Reproduksi Sosial dan Kebudayaan

Secara umumnya, cabaran pemodenan Malaysia berhubungkait dengan dua komponen penting, ekonomi dan politik. Komponen ekonomi dipacu oleh keperluan untuk menzahirkan cita-cita Malaysia sebagai negara perindustrian, manakala komponen politik untuk melahirkan masyarakat Malaysia yang berpegang kepada identiti sepunya, bangsa Malaysia.

Sebagaimana perbincangan awal, Malaysia pada suatu tahap telah berjaya mentransformasi ekonomi negara ini daripada berasaskan pertanian kepada perkhidmatan dan meningkatkan kadar urbanisasi dengan dramatik. Begitu juga dalam sektor pendidikan negara, khasnya vokasional dan universiti yang telah berjaya melebarkan saiz kelas menengah di negara ini. Namun, oleh kerana institusi dan prosedur politik lama, termasuk sistem pendidikan negara yang masih terperangkap dalam struktur kolonial, maka kelas menengah negara ini juga masih bergelut antara politik baru dan politik lama.

Sistem Pendidikan Malaysia Semakin Homogen

Pengiktirafan bahawa sekolah adalah agensi sosialisasi adalah andaian yang dikongsi oleh semua proponents of citizenship education, tetapi andaian ini tidak lengkap sebagai satu alat analitikal untuk menghuraikan fungsi sosial (societal functions) institusi pendidikan. Pendekatan yang lebih analitikal, dalam kebanyakkan kajian sosialisasi (socialization literature) seperti Bourdieu and Passeron (1977) mendapati proses sosialisasi sebagai kenderaan bagi reproduksi budaya dan ekonomi (vehicle of economic and cultural reproduction); sebagai satu proses yang menjadi pengantara amalan sosial dan kepercayaan budaya yang perlu untuk mengekalkan dominasi dan struktur kuasa golongan tertentu (Giroux 1980: 329-366).  Tambah Giroux lagi;

A more fundamentally political and critical approach to school socialization would begin with the premise that one of the critical elements in the power of a dominant class resides in its ability to impose, though not mechanistically, its own set of meanings and social practices through the selection, organization, and distribution of school knowledge and class-room social relationships (Giroux 1980:333).

Maka, sementara institusi pendidikan boleh menjadi alat penyatuan, institusi pendidikan juga boleh menjadi alat untuk mengekalkan dominasi kuasa politik pemerintah dan membiarkan masyarakat kekal terpisah. Menurut Pelan Pembangunan Pendidikan 2013-2025, walaupun data sahih sedia ada menunjukkan bahawa kepelbagaian murid dan guru di sekolah kebangsaan telah berkurangan, namun masih terdapat interaksi yang agak memuaskan antara kumpulan etnik di dalam dan di luar bilik darjah. Namun, laporan ini tidak pula menyatakan apakah ukuran yang digunakan bagi menilai tahap interaksi murid di luar bilik darjah tersebut.

Sistem pendidikan Malaysia terdiri daripada lebih 20 pilihan persekolahan pada peringkat rendah dan menengah. Sekolah rendah awam terdiri daripada tiga jenis sekolah utama: SK, SJKC dan SJKT . Setiap jenis sekolah ditentukan melalui bahasa pengantar yang berbeza dan secara keseluruhan mencakupi hampir 99% daripada jumlah enrolmen sekolah rendah. Selain itu, terdapat pelbagai jenis sekolah yang menyediakan perkhidmatan kepada kumpulan khusus, seperti sekolah agama (Islam) dan sekolah pendidikan khas.

Sistem sekolah menengah awam menunjukkan penumpuan kebanyakan murid daripada pelbagai jenis sekolah rendah kepada satu format sekolah. Sekolah menengah kebangsaan (SMK) ini menggunakan bahasa Malaysia sebagai bahasa pengantar. SMK mencakupi 88% daripada jumlah enrolmen sekolah menengah. Peratusan kecil murid memilih sekolah alternatif seperti sekolah agama dan peratusan ini semakin meningkat. Setelah tamat pendidikan menengah rendah (Tingkatan 3), murid mempunyai pilihan untuk meneruskan pengajian di sekolah teknik, vokasional, sukan, seni dan lain-lain.

Sebilangan kecil murid mendaftar di sekolah swasta dan bilangannya semakin bertambah. Sekolah ini beroperasi pada peringkat rendah dan menengah, termasuk sekolah swasta yang menggunakan kurikulum kebangsaan, sekolah antarabangsa dan sekolah agama. Pada masa ini, sekolah swasta membentuk 1% daripada jumlah enrolmen sekolah rendah dan 4% daripada jumlah enrolmen sekolah menengah.

Pilihan pendidikan lain terdiri daripada sekolah persendirian Cina yang membentuk komponen terbesar pilihan pendididkan lain di Malaysia. Sekolah-sekolah ini menggunakan bahasa Cina sebagai bahasa pengantar utama dan melaksanakan kurikulum yang digubal oleh Dong Jiao Zong.

Secaranya keseluruhan, pecahan murid di Malaysia mengikut kaum terdiri daripada 67% Melayu, 25% Cina, 7% India dan baki 1% terdiri daripada lain-lain kaum. Nisbah kaum mengikut aliran sangat mengejutkan. Berdasarkan Laporan Pelan Pembangunan Pendidikan 2013-2015, 94% murid di Sekolah Kebangsaan terdiri daripada kaum Melayu, berbanding hanya 88% murid di Sekolah Jenis Kebangsaan Cina (SJKC) terdiri daripada kaum Cina. Nisbah ini menunjukkan bahawa Sekolah Kebangsaan yang seharusnya mengumpulkan murid pelbagai kaum menjadi lebih homogen berbanding SJKC. Malah, terdapat lebih ramai murid Melayu di SJKC (9%) berbanding murid Cina di Sekolah Kebangsaan (3%).

Jelas bahawa, Sekolah Kebangsaan bukan sahaja semakin tidak menjadi pilihan dalam kalangan bukan Melayu, malahan juga dalam kalangan murid Melayu sendiri. Salah satu punca Sekolah Kebangsaan tidak menjadi pilihan di peringkat sekolah rendah adalah kerana pencapaian Sekolah Jenis Kebangsaan Cina bagi Perperiksaan UPSR sentiasa mengatasi Sekolah Kebangsaan. Meskipun jurang pencapaian semakin mengecil, hakikat bahawa Sekolah Kebangsaan yang menerima peruntukan dana yang jauh lebih besar daripada SJKC gagal untuk menjadi yang terbaik, membuatkan prestasi Sekolah Kebangsaan diragui.

Mengatasi Cabaran Perpaduan Bagi Membentuk Identiti Nasional

Menurut Laporan Pelan Pembangunan Pendidikan 2013-2015, Kementerian telah mengambil beberapa langkah bagi memastikan semua kumpulan etnik diwakili dengan baik dalam bahan pengajaran yang digunakan di sekolah, hinggalah kepada mengurus program sekolah yang jelas memberikan tumpuan kepada usaha membina perpaduan. Ciri etnik dan budaya semua kaum dimasukkan dalam kurikulum dan bahan pengajaran yang digunakan di sekolah. Modul khusus untuk mengajar sifat menghargai dan memahami kepelbagaian kaum di Malaysia terkandung dalam kurikulum Sivik dan Sejarah. Kesemua kurikulum ini digubal berdasarkan Peraturan-peraturan (Kurikulum Kebangsaan) Pendidikan 1997:

 “…suatu program pendidikan yang termasuk kurikulum dan kegiatan kokurikulum yang merangkumi semua pengetahuan, kemahiran, norma, nilai, unsur kebudayaan dan kepercayaan untuk membantu perkembangan seseorang murid dengan sepenuhnya dari segi jasmani, rohani, mental dan emosi serta untuk menanam dan mempertingkatkan nilai moral yang diingini dan untuk menyampaikan pengetahuan..”

Namun, kajian oleh Santhiram (1997) dan Cheah Boon Kheng (2003) mendapati bahawa kurikulum Sivik dan Sejarah yang diguna pakai sebelum ini jelas menekankan peranan Melayu dan secara tidak langsung mengecilkan peranan bukan-Melayu dalam pembangunan dan sejarah negara.

Program berasaskan sekolah yang secara jelas berfokus kepada usaha perpaduan seperti Rancangan Integrasi Murid Untuk Perpaduan (RIMUP) telah diperkenalkan. Kajian semula yang dijalankan oleh Jemaah Nazir dan Jaminan Kualiti (JNJK) mendapati program RIMUP berjaya mewujudkan pergaulan antara etnik di dalam dan di luar bilik darjah di kawasan di mana RIMUP dilaksanakan. Namun begitu telah berlaku penurunan yang ketara dari sudut pengisian dan bilangan aktiviti program RIMUP disebabkan kekangan peruntukan. Peruntukan yang diberikan merosot daripada RM 25.4 juta pada 2007 kepada hanya RM 2.4 juta pada 2011.

Sekolah Wawasan mula diperkenalkan pada 2003 bagi menggalakkan lebih banyak interaksi dan integrasi antara murid dari pelbagai jenis sekolah. Di bawah konsep ini, tiga jenis sekolah, biasanya satu SK, satu SJKC dan satu SJKT berkongsi pekarangan dan kemudahan sekolah yang sama tetapi mengekalkan pentadbiran sekolah yang berasingan. Sekolah Wawasan diwujudkan di tempat yang mempunyai kawasan bagi pembinaan pekarangan yang boleh dikongsi dan jarak yang dekat antara SK dengan SJK. Walau bagaimanapun, keadaan ini menghadkan kebolehlaksanaan konsep tersebut dalam keseluruhan sistem pendidikan kebangsaan dan oleh itu, hingga kini hanya terdapat lima kompleks Sekolah Wawasan masih beroperasi.

Tawar-Menawar Politik Yang Menguntungkan Dan Takrif Kebangsaan Yang Tidak Terselesai

Penyelesaian yang ditawarkan oleh Pelan Pendidikan ini masih tidak dapat keluar daripada ‘colonial knowledge’^[3]. Kelangsungan sebahagian konstruksi etnik dan perkauman (racial and ethnic construction) bukan sahaja di peringkat epistemologi, malahan berubah kepada bentuk tindakan yang diinstitusikan dan berakar (embedded) dalam amalan rasmi, birokrasi dan pembentukan dasar awam seperti bancian, akta tanah, sijil kelahiran, kad pengenalan, serta sistem pendidikan. Aturan ini umumnya tidak terganggu dan dicabar selepas zaman kolonial dan membina satu pandangan kaedah mendefisikan kategori kaum dan etnik melalui petanda fizikal dan budaya (Shamsul 1996b).

Faham masyarakat majmuk di Malaysia ini masih terikat dengan amalan pecah perintah kolonial yang memisahkan ketiga-tiga kaum utama di negara ini. Tahap tertinggi persefahaman institusi politik di negara ini adalah pada tahap consociationalism semata-mata dan sering-kali digerakkan oleh elit politik dan pada masa sama mengukuhkan kedudukan politik mereka. Hal ini kerana isu pendidikan adalah isu yang mencakupi semua rakyat negara ini.

Maka tidak ada hasrat politik (political will) untuk membentuk satu sistem pendidikan yang seragam dan tunggal kerana sistem pendidikan venakular yang ada kini merupakan tawar-menawar politik yang menguntungkan. Umpamanya, isu 10% kuota bukan-Bumiputera dalam  Maktab Rendah Sains MARA (MRSM) yang merupakan institusi pendidikan khas kepada orang Melayu dengan kelengkapan dan infrastruktur yang relatifnya jauh lebih baik daripada kebanyakkan Sekolah Kebanggsaan, sering dijadikan bahan tawar-menawar politik apabila timbul gesaan daripada parti komponen Barisan Nasional atau mana-mana pihak lain untuk memberi kedudukan yang baik kepada bukan-Bumiputera.^[4]  

Demikian juga 17 tuntutan Jawatankuasa Rayuan Pilihan Raya Persatuan-Persatuan Cina Malaysia (Suqiu) yang dikemukakan sebelum Pilihan Raya Umum 1999 yang selain menuntut reformasi dalam dalam sistem perundangan, hak asasi, dan liberalisasi ekonomi, Suqiu turut mendesak agar lebih banyak peruntukan diberikan kepada Sekolah Jenis Kebangsaan (Cina), termasuklah memansuhkan Sekolah Wawasan dan menambahkan guru bahasa Cina. Dr Mahathir yang berdepan dengan kemarahan orang Melayu ketika itu kerana pemecatan Anwar Ibrahim telah menggunakan kesempatan ini untuk dilihat sebagai pelindung hak orang Melayu dengan menyelar Suqiu sebagai tidak ubah seperti komunis (Utusan 2000). Jelas, isu pendidikan venakular dijadikan sebagai tawar-menawar setiap kali berlaku gangguan terhadap keseimbangan permuafakatan politik dalam Barisan Nasional.

Pada masa yang sama, sistem pendidikan Malaysia sukar untuk membentuk satu sistem pendidikan kebangsaan yang tunggal kerana faham kebangsaan di negara ini tidak terselesai dan sangat bermasalah. Bagi memahami kerumitan persoalan takrif kebangsaan ini, boleh dimulakan dengan melihat Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971 yang menjadi asas kepada pengenalan identiti kebangsaan Malaysia. Dasar ini mengariskan tiga teras utama kebudayaan kebangsaan^[5];

1. Kebudayaan Rakyat Asal Rantau ini yang merangkumi kawasan Malaysia, Indonesia, Filipina, Singapura, Brunei, Thailand dan Kampuchea serta Kepulauan Selatan Pasifik (Polynesia, Melanesia dan Oceania sehingga Malagasi adalah merupakan bahagian utama dari kawasan tamadun atau budaya Melayu.
2. Unsur-unsur Kebudayaan Lain Yang Sesuai dan Wajar boleh diterima Kebudayaan sebagai sesuatu yang dinamik, sentiasa berubah-ubah melalui proses penyerapan dan penyesuaian secara berterusan.
3. Islam Menjadi Unsur Yang Penting Dalam Pembentukan Kebudayaan Kebangsaan Agama atau kepercayaan kepada Tuhan merupakan unsur penting dalam proses pembangunan negara serta pembentukan rakyat yang berakhlak dan berperibadi mulia. (Sumber: Dasar Kebudayaan Kebangsaan [1971])

Maka, selepas tahun 1971, perlahan-lahan Sekolah Kebangsaan mula mengambil elemen-elemen Islam untuk disesuai dan diinstitusikan dalam Sekolah Kebangsaan. Banyak semakan kokurikulum sistem pendidikan telah membolehkan budaya dan nilai  Melayu serta agama Islam dijadikan teras kepada identiti Sekolah Kebangsaan. Pada peringkat Sekolah Menengah, mata pelajaran Agama Islam dijadikan mata pelajaran wajib kepada pelajar Muslim (Joseph 2008). Menurut Joseph (2008: 184), beliau menggunakan istilah ‘politics of ethnic identification’ bagi menjelaskan ‘these differences and power imbalances along the various social, economic and educational dimensions that are linked with the official political ethnic categories in Malaysia’.

Demikian juga dalam aspek bahasa apabila bahasa Melayu diikat bersama dengan agama Islam sehingga bahasa Melayu yang seharusnya menjadi bahasa Kebangsaan rakyat Malaysia, sebahagiannya menjadi eksklusif kepada orang Melayu-Islam. Kes ini bukan sahaja merujuk kepada isu penggunaan nama Allah oleh bukan Islam dan terjemahan Bible dalam bahasa Melayu^[6], tetapi juga larangan penggunaan beberapa istilah Arab yang ‘diMelayukan’ seperti haji, mufti, iman, fitrah.^[7] Larangan ini tentunya aneh apabila mengambil kira beberapa istilah agama yang digunapakai dalam bahasa Melayu berasal daripada bahasa Sanskrit, seperti syurga, neraka dan puasa. Malah istilah agama itu sendiri daripada bahasa Sanskrit.

Identiti Melayu dan kaitannya dengan Islam diperteguhkan lagi melalui Syarahan Perdana Syed Naquib Alatas Islam dalam Sejarah dan Kebudayaan Melayu di UKM pada tahun 1972. Menurut beliau, sebelum kedatangan Islam, meskipun masyarakat Melayu menganut ajaran Hindu, namun hanya diperingkat ritual dan kesenian semata-mata. Masyarakat Melayu tidak dapat menjangkau falsafah agama Hindu dan merangkum metafizik Hindu yang kompleks. Hanya selepas kedatangan Islam, masyarakat Melayu mula melibatkan diri dalam persoalan metafizik dan falsafah yang kompleks (Syed Naquib Alatas 1972:13).

Wacana berkenaan identiti kebangsaan di Malaysia sukar berkembang bukan sahaja konsep bangsa Malaysia yang ditawarkan oleh Dr Mahathir melalui Wawasan 2020 tidak dihuraikan oleh beliau, malah, konsep alternatif yang ingin diajukan juga tidak pernah dihuraikan, contohnya gagasan Malaysian Malaysia yang di bawa oleh DAP hanya setakat menyetujui bahawa pembentukan bangsa Malaysia harus berdasarkan kerangka Perlembagaan Persekutuan yang sekular dan liberal (Lim Kit Siang 1986).

Meskipun pada suatu ketika, sebelum adanya Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971, DAP melalui Lim Kit Siang cuba mengusulkan kebudayaan kebangsaan Malaysia yang berteraskan tiga kaum utama – Melayu, Cina dan India. Paling nyata adalah perdebatan antara Lim Kit Siang dengan pengasas Parti Gerakan, Syed Naquib Alatas berkenaan takrif persuratan Malaysia. Lim Kit Siang menyatakan bahawa persuratan Malaysia harus mencakupi penulisan dalam bahasa lain bahasa Melayu (umumnya bahasa Inggeris, Cina dan Tamil) oleh pengarang berbangsa Malaysia. Lim mempertegaskan bahawa kedudukan bahasa dan kebudayaan bukan Melayu juga harus ditempatkan sama tinggi dengan bahasa dan kebudayaan Melayu. Hal ini tidak dipersetujui oleh Syed Naquib yang berhujah bahawa semangat dan ideal sebuah bangsa tercermin pada persuratanya. Persuratan Malaysia yang tulen, ditulis dalam bahasa Melayu oleh pengarang yang tidak semestinya Melayu tetapi menyerap tradisi dan kebudayaan kepulauan Melayu.^[8]

Malangnya, perbahasan ini tidak disambut oleh lain-lain pihak baik dalam politik mahu pun akademik. Akhirnya polemik yang dicetuskan oleh Syed Naquib ini mati begitu sahaja. Sehingga kini, Malaysia tidak pernah menyelesaikan polemik identiti kebangsaan ini, baik di peringkat epistemologi, mahupun di peringkat perlaksanaan dasar negara.

Kesimpulan

Malaysia kini berada dalam transisi penting baik daripada sudut ekonomi, politik, mahu pun sosial. Dalam transisi yang kritikal ini, saat sebahagian daripada wacana awam telah menjadi lebih progresif dengan membawa agenda-agenda yang bersifat sejagat dan konstruktif, sebahagian wacana ini masih lagi dihimpit dengan politik etno-nasionalis sempit yang sering berulang-ulang – kedudukan Bumiputera, persaingan moral pemerintah, dan kesetiaan kepada status quo.

Sebahagian besar masalah ini, sebagaimana yang dinyatakan dalam makalah ini, terletak dalam sistem pendidikan negara yang masih gagal untuk membina citra kebangsaannya sendiri di sebalik slogan-slogan besar bangsa Malaysia, 1Malaysia, dan Wawasan 2020.

Sistem pendidikan Malaysia setakat ini tidak berminat untuk merombak sistem sedia ada dengan mengajukan satu bentuk pendidikan nasional yang mampu merangkumi semua dengan mula membahas dan menyelesaikan identiti kebangsaan. Selagi sistem sosial dan politik Malaysia gagal mendamaikan antara kedudukan identiti Melayu, Islam dan identiti kaum serta agama lain, maka hasrat melahirkan gagasan bangsa Malaysia hanya tinggal retorik semata-mata.

Rujukan

Abdul Rahman Embong. 1995. ‘Malaysian Middle Class: Some Preliminary Observations’ dalam  Jurnal Antropologi dan Sosiologi Bil 22: 31-54

___________1996. Social Transformation, the state and the Middle Class in Post-independent Malaysia. Southeast Asian Studies 34, no 3: 56-72.

___________1998. ‘Malaysian Middle Class Studies: A Critical Review’ dalam Rethinking Malaysia, (eds). Malaysian Social Science Association. Hong Kong: Asia 2000.

___________.2002. State-Led Modernization and the New Middle Class in Malaysia. New York. Palgrave.

___________ 2000b. ‘Pembangunan dan Ketidaksetaraan Pendapatan: Pencapaian dan Cabaran Masa Depan’ dalam Abdul Rahman Embong (eds). Negara, Pasaran dan Pemodenan Malaysia. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.

___________2001a. Southeast Asian Middle Classes, Prospect for Social Change and Democratisation. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.

___________2001b. ‘Beyond the Crisis: The Paradox of Malaysia Middle Class’ dalam (eds). Abdul Rahman Embong. Southeast Asian Middle Classes, Prospect for Social Change and Democratisation, Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.

Ahmad Fauzi Abdul Hamid. 2013. Trends in Southeast Asia: Political Islam And Islamist Politics In Malaysia. ISEAS. Singapore

Anderson, Benedict.1983. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spead of Nationalism, London: Verso.

Bourdieu, Pierre, And Passeron, Jean-Claude. 1977. Reproduction in Education, Society, And Culture. London: Sage.

Cheah Boon Kheng. 2003. The Bumiputera Policy And Nation Building dalam Kajian Malaysia, Vol. XXl. Nos 1&2, 2003

Crouch, Harold, 1996, Government & Society in Malaysia, St. Leonards, NSW, Australia: Allen & Unwin.

Giroux. 1980. Critical Theory and Rationality in Citizenship Education. Curriculum Inquiry, Vol. 10, No. 4 (Winter, 1980), pp. 329-366

Joseph, Cynthia. 2008. Ethnicities and Education in Malaysia: Difference, Inclusions and Exclusions in G. Wan (ed.), The Education of Diverse Student Populations: A Global Perspective. Springer Science

Kahn, J. S. 1996. “Growth, Economic Transformation, Culture and the Middle Classes in Malaysia.” Dalam Richard Robinson and Davis S.G Goodman (eds.). The New Rich in Asia: Mobile Phone, McDonalds and Middle Class Revolution, London & New York: Routledge

­­­­­­­__________.1996b. “The Middle Class as a Field of Ethnological Study.” Dalam Muhammad Ikmal Said dan Zahid Emby, eds., Malaysia: Critical Perspectives: Essays in Honour of Syed Husin Ali. Petaling Jaya. Persatuan Sains Sosial Malaysia.

Kartini Aboo Talib@Khalid. 2012. Lanskap masyarakat Sivil: Evolusi, Politik dan Pendekatan dlm Haris Zuan dan Rizal Hamdan (eds). Wacana Baru Politik Malaysia: Perspektif Ruang Awam, Budaya dan Institusi. Petaling Jaya: SIRD.

Lim Kit Siang. 1986. Malaysia: Crisis of Identity. Petaling Jaya: Democratic Action Party.

Loh, K. W. 2000. Politik Baru di Malaysia? Siri Syarahan Umum Perlantikan Profesor. Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

____________ 2002. ‘Developmentalism and the Limits of Democratic Discourse’ dalam Francis Loh Kok Wah dan Khoo Boo Teik, (eds). Democracy in Malaysia: Discourses and Practices. Curzon Press.

____________2003. “Towards a New politics of Fragmentation and Contestation.” dalam Francis Loh Kok Wah & Johan Saravanamuttu (eds)., New Politics in Malaysia. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies.

____________2009. Old vs New Politics in Malaysia: State and Society in Transition. Petaling Jaya:  SIRD dan Aliran Kesedaran Negara.

Noraini Othman.2008. Religion, Citizenship Rights and Gender Justice: Women, Islamization & Shari’a in Malaysia Since the 1980s in Noraini Othman etl (ed) Sharing the Nation: Faith, Difference, Power and the State 50 Years After Merdeka. SIRD. Petaling Jaya

Saravanamuttu. 2001. ‘Is There a Politics of the Malaysian Middle Class?’ dalam Abdul Rahman Embong (ed.), Southeast Asian Middle Classes, Prospect for Social Change and Democratisation. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.

Santhiram, R. 1997. “Curriculum Materials for National Integration in Malaysia — Match or Mismatch”, Asia Pacific Journal of Education Volume 17, Issue 2, 1997.

Shamsul A.B.1996.  Nations-of-Intent in Malaysia, in Asian Forms of the Nation, edited by Stein Tonnesson and Hans Antlov, London: Curzon and Nordic Institute of Asian Studies.

Shamsul A.B. 1996b. “The construction and transformation of a social identity: Malayness and Bumiputeraness re-examined” Journal of African and Asian Studies (Tokyo) 52: 15-33.

Shamsul A.B. 2001. A History of an Identity, an Identity of a History:The Idea and Practice of ‘Malayness’ in Malaysia Reconsidered. Journal of Southeast Asian Studies, 32 (3), pp 355-366 October 2001.

Syed Muhammad Naquib al-Attas. 1972. Islam dalam Sejarah dan Kebudayaan Melayu. Siri Syarahan Perdana UKM. Penerbit UKM. Bangi

Torii, Takashi. 2003. The Mechanism for State-led Creation of Malaysian’s Middle Classes. The Developing Economies, XLI-2: 221–242

Utusan. 2000. Tuntutan Suqiu Melampau. http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2000&dt=1212&pub=utusan_malaysia&sec=Rencana&pg=ot_01.htm

_______. 2002. Jangan Rampas Hak Melayu. http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2002&dt=0609&pub=Utusan_Malaysia&sec=Rencana&pg=re_03.htm

---

[1] Walau bagaimanapun, saiz bandar pada tahun 1991 bukan semata-mata disebabkan oleh penghijrahan desa-bandar tetapi turut dipengaruhi oleh pendefinisian semula konsep bandar dalam Banci Penduduk 1991 (Abdul Rahman Embong 2000: 90).

[2] http://www.freemalaysiatoday.com/category/nation/2011/06/24/hindraf-seeking-more-classified-documents-to-sue-britain/

[3] Menurut Shamsul (1996b) sistem pentadbiran kolonial telah mengkategorikan Melayu sebagai satu kaum homogen dan secara tidak tidak langsung membina dikotomi antara Melayu-Bumiputera dengan bukan-Melayu Bumiputera yang terus diamalkan sehingga kini dalam pentadbiran, akademik dan sosial. 

[4] Sebagai contoh, rujuk Utusan (2002) yang merupakan akhbar milik UMNO menggunakan tajuk Jangan Rampas Hak Melayu apabila membincangkan isu pendidikan nasional termasuk kuota 10% bukan-Bumiputera dalam MRSM.

[5] Sumber rasmi kerajaan berkenaan Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971.

Click to access 04Dasar_Kebudayaan_Kebangsaan.pdf

[6] Pihak JAKIM menolak penggunaan kalimah Allah oleh bukan Islam atas alasan mengelakkan kekeliruan oleh penganut Islam di negara ini dengan memberi justifikasi daripada segi penggunaan kalimah Allah dalam bahasa Arab, sejarah penterjemahan Bible dalam bahasa Melayu dan juga amalan serta fatwa negara Muslim lainnya. Bagi perincian rujuk:

Click to access hujah_tolak_guna_allah_oleh_kristian.pdf

[7] Bagi senarai penuh rujuk http://www.e-fatwa.gov.my/fatwa-negeri/larangan-penggunaan-istilah-istilah-islam-oleh-orang-bukan-islam.

[8] Bagi perbincangan lanjut, rujuk Ooi Kee Beng. 2011. The Right to Differ: A Biographical Sketch Of Lim Kit Siang. Refsa. Kuala Lumpur

Makalah ini ditulis susulan daripada Seminar Menjawab Tun Daim yang diadakan di IKMAS, UKM pada 3 April 2019.

Daim dan Homo Economicus: Suatu Bacaan Intim terhadap Teks “Naratif Malaysia”

Pendahuluan

Tulisan saya ini merupakan sebuah kritik terhadap teks Tun Daim Zainuddin yang beliau sampaikan di Seminar Naratif Malaysia: Melayu Dalam Persoalan Nasional pada 19 Mac 2019 bertempat di Universiti Teknologi Malaysia, Skudai, Johor. Terdapat dua teks yang menjadi rujukan saya. Satu, teks ucaptama Tun Daim yang telah diterjemahkan ke dalam bahasa kebangsaan dan kedua, teks transkripsi penuh sesi soal-jawab bersama Tun Daim selepas habis ucaptama beliau. Kedua-dua teks ini boleh diperolehi di laman rasmi Naratif Malaysia di alamat http://naratifmalaysia.com.

Kritik yang saya lakukan ini adalah melalui kaedah yang dipanggil bacaan intim. 

Teks dan Konteks

Membaca teks secara intim adalah antara kaedah yang boleh digunakan untuk menggali pemikiran seseorang tokoh. Tapi teks tanpa konteks adalah penyembunyian. Menyembunyikan latar, keadaan, suasana, peristiwa yang melahirkan teks tersebut. Penyembunyian ini akan mencacatkan tafsiran dan pemahaman yang lebih jitu terhadap teks kerana teks tidak lahir dalam hampawa.

Begitu juga halnya dengan teks daripada Tun Daim yang muncul bukan dari hampawa tapi ada konteks yang melatarinya. Justeru, soalan yang selanjutnya ialah apa konteksnya?

Konteks, kadangkala boleh ditemui di dalam teks itu sendiri dan menjadi tugas penyelidik kemudiannya untuk memetakan penemuan tersebut dengan suasana, keadaan dan peristiwa di luar teks. Pada masa yang sama konteks mungkin saja tidak ditemui di dalam teks tapi memerlukan penelitian terhadap suasana yang sedang berlaku di dalam tempoh masa teks itu dihasilkan.

Di awal teks ucapan Tun Daim, beliau sudah pun memberikan tanda yang jelas dengan ayat – “untuk memahami iklim politik semasa kita pada hari ini”.

Tentunya ini merujuk kepada suasana politik yang sedang berlaku sekarang.

Tun Daim tidak memperincikan dengan jelas apa yang beliau maksudkan dengan “iklim politik semasa pada hari ini” kecuali dengan merujuk pertamanya kepada peristiwa kemarahan orang Melayu terhadap pelantikan bukan Melayu ke jawatan-jawatan tinggi dalam kerajaan dan keduanya, peristiwa beberapa individu yang menghantar mesej berupa penghinaan terhadap nabi Muhammad.

Tapi rujukan Tun Daim terhadap dua peristiwa tersebut adalah lebih sebagai kaedah untuk mengkritik-balas orang Melayu dan orang Islam yang dianggap oleh beliau mudah merasa marah dan terancam sedangkan menurut Tun Daim, “tiada kemarahan yang sama ditunjukkan apabila berhadapan dengan pemimpin Melayu yang terlibat dalam rasuah dan kleptokrasi”  dan hakikat bahawa “agama tidak mungkin terhina, hanya manusia yang merasa terhina”.

Melayu Terancam

Dan tema rasa terancam dan rasa tidak selamat Melayu inilah yang menjadi konteks serta latar kepada teks Tun Daim. Pasca PRU14 yang lepas telah memperlihatkan kebangkitan politik identiti khususnya di kalangan orang Melayu dan Islam.

Peluahan rasa keterancaman dan tidak selamat itu dicerminkan dengan pelbagai cara – petisyen yang menolak UiTM dari dibuka kepada bukan bumiputera misalnya mencecah ratusan ribu sokongan hanya dalam tempoh 24 jam. Begitu juga dengan puluhan ribu orang Melayu dan Islam dari seluruh Malaysia yang turun ke jalan dalam demonstrasi anti-ICERD adalah antara contoh manifestasi rasa keterancaman dan tidak selamat. Beralihnya sokongan orang Melayu khususnya dalam PRK Semenyih yang baru lepas turut memberi latar dan konteks kepada teks Tun Daim.

Konteks rasa keterancaman Melayu yang dimanifestasikan oleh tindakan-tindakan politik mereka baik secara individu atau kolektif melalui parti politik dan pertubuhan masyarakat sivil menjadi latar utama kepada teks Tun Daim ini kerana berulangkali Tun Daim membuat penegasan melalui ayat berbentuk kata suruhan supaya orang Melayu “jangan takut”.

Audien Sasaran Teks

Dari konteks politik identiti yang memanas pada hari ini dan rasa keterancaman Melayu yang wujud dalam masyarakat, jelas kepada kita sasaran audien utama Tun Daim adalah orang Melayu. Malahan istilah “Melayu” itu sendiri disebut sebanyak 174 kali berbanding dengan istilah “Malaysia” yang hanya disebut sebanyak 43 kali sahaja.

Audien Sasarannya Melayu Teksnya Bahasa Inggeris

Tapi ironinya ialah teks ucapan beliau itu dibuat di dalam Bahasa Inggeris. Walaupun sasaran audiennya adalah orang Melayu tapi bahasa yang digunakan adalah bahasa Inggeris sehingga mengundang cemuhan di ruang komen facebook. Namun begitu mujurnya sesi soal-jawab adalah dalam bahasa kebangsaan.

Andaian yang boleh dibuat tentang kenapa teks ucapan beliau itu dibuat dalam bahasa Inggeris ialah mungkin kerana acara tersebut diadakan di universiti yang dianggap sebagai ruang terpelajar dan tiada masalah untuk mereka memahami Bahasa Inggeris. Jika ini yang menjadi sebab, apa yang boleh dirumuskan ialah terdapatnya ketidakyakinan di dalam pemikiran Tun Daim khususnya dan elit-elit Melayu lainnya tentang keupayaan bahasa kebangsaan kita sebagai bahasa ilmu pengetahuan dan bahasa wacana tingkat tinggi.

Agak malang jika Tun Daim berfikiran sebegitu kerana teks di dalam bahasa Inggeris tersebut telah pun diterjemahkan ke dalam bahasa kebangsaan dengan agak mudah. Ini memberi makna tiada keperluan sebenarnya untuk berucap di dalam bahasa Inggeris kerana teksnya boleh sahaja ditulis dalam bahasa kebangsaan. Malahan pula hampir semua peserta seminar yang datang mendengar adalah orang Malaysia.

Menggunakan bahasa Inggeris dari sudut strateginya pula tentulah tidak tepat kerana sasaran audien teks itu ditujukan kepada orang Melayu. Malahan penggunaan bahasa Inggeris kemungkinan besar telah menyebabkan capaian khalayaknya juga terhad hanya kepada mereka yang berbahasa Inggeris sahaja berbanding jika Tun Daim menggunakan bahasa kebangsaan.

Pemilihan bahasa itu sendiri adalah cerminan kepada pemikiran dan sikap elit-elit Melayu yang memandang rendah terhadap keupayaan bahasa kebangsaan kita sendiri.

Kerana itu juga tidak menghairankan jika sekiranya tumpuan utama teks Tun Daim ini adalah berkaitan dengan hal-hal yang bersifat ekonomi dan material manakala hal-hal yang bersifat perasaan, budaya, bahasa, keperibadian dan identiti kebangsaan langsung tidak disentuh oleh beliau.

Ekonomi Sebagai Pusat Naratif Utama Tun Daim

Pusat kepada naratif Malaysia Tun Daim sebahagian besarnya terfokus kepada ekonomi. Secara khususnya perniagaan. Membaca teks penuh Tun Daim dan juga transkripsi soal-jawab bersama beliau menemukan kita dengan perkataan ‘niaga’ dan ‘dagang’ sebanyak 82 kali iaitu 73 kali kata ‘niaga’ dan 9 kali kata ‘dagang’. Perkataan ‘ekonomi’ pula sebanyak 27 kali. Manakala kata ‘akal’ disebut sebanyak 14 kali.

Jumlah kata yang dikutip ini bukan hanya sekadar nombor tapi juga adalah cerminan permikiran seorang Tun Daim Zainuddin. Ini mungkin kerana sejarah hidup beliau sendiri yang puluhan tahun terlibat dalam perniagaan. Malahan apabila beliau dilantik menjadi Menteri penuh pada tahun 1984 oleh Tun Mahathir, portfolio yang dipegangnya juga adalah di Kementerian Kewangan.

Namun begitu persoalan ekonomi dan perniagaan yang menjadi pusat kepada naratif Malaysia Tun Daim in adalah khusus ditujukan kepada orang Melayu.

Melayu Bangsa Emosi

Di sebalik penyenaraian tokoh-tokoh Melayu yang berjaya, terselit kerisauan dan kegusaran Tun Daim terhadap tingkahlaku, kecenderungan dan sikap Melayu yang dianggap oleh Daim mudah “marah”, “sensitif”, “mencari salah orang lain”, “mengkambing-hitamkan yang lain”, “cepat mengamok”, “berfikir dengan emosi”. Perkataan “emosi” sahaja sebanyak 6 kali disebut oleh Tun Daim dalam memperihalkan keperibadian Melayu.

Penggunaan istilah-istilah kata sifat dan kata kerja yang kemudiannya digunakan untuk mencirikan Melayu, terasa seolah-olah seperti membaca buku-buku tulisan pentadbir kolonial – Winstedt, Swettenham, Wilkinson, Raffles, Skeat, Maxwell dan seumpamanya – yang cenderung melakukan pemerihalan berbentuk pukul-rata, memperkecil dan memperemeh Melayu hanya kepada objek jajahan yang perlu diatur, ditertibkan dan ditamadunkan.

Kalau sekiranya kaedah pukul-rata, memperkecil dan memperemeh Melayu digunakan oleh penjajah sebagai alat penundukan dan kekuasaan yang memberikan mereka semacam justifikasi moral untuk menjajah, teks Tun Daim pula menggunakan kaedah yang sama sebagai suatu bentuk strategi retorika untuk membuat gesaan yang selanjutnya supaya orang Melayu tidak lagi menurut emosi sebaliknya menggunakan akal, logik dan fikiran rasional.

Perniagaan Aktiviti Paling Logikal

Dan buat Tun Daim tidak ada aktiviti yang lebih tinggi penggunaan akal, logik dan rasional kecuali dalam bidang perniagaan sehinggakan beliau menyarankan supaya sebelum seseorang itu menyertai politik, bidang perniagaan adalah sekolah terbaik buat seorang politikus kerana “selepas itu dia akan boleh berfikir secara logik”.

Bagi Tun Daim soal kemungkinan berlakunya konflik kepentingan buat seorang ahli perniagaan yang menceburi bidang politik tidak timbul. Mungkin Tun Daim melihat pengalaman dirinya – seorang peniaga yang berjaya yang kemudiannya menceburi bidang politik sebagai contoh yang perlu diikuti. Tapi apakah Tun Daim bersih dari sebarang konflik kepentingan dan tidak pernah menggunakan kedudukannya sebagai ahli politik untuk meraih kepentingan perniagaan sama ada buat dirinya atau pun jaringan perniagaannya – hanya beliau sendiri yang boleh menjawab.

Dalam keghairahan Tun Daim menyarankan rakyat Malaysia “supaya berjaya dahulu dalam bidang perniagaan sebelum menceburi politik” kerana seorang peniaga yang berjaya bagi beliau akan senantiasa berfikir secara logik, rasional dan tidak emosional, mungkin beliau terlepas pandang tentang sosok Donald Trump seorang ahli perniagaan berjaya yang kini menjadi Presiden Amerika Syarikat.

Nilai Kejayaan

Dan nilai kejayaan bagi Tun Daim diukur melalui kepemilikan material iaitu kaya. Matlamat akhir kejayaan bagi Tun Daim adalah untuk menjadi kaya seperti mana yang beliau nyatakan:

“Anda hendak bermain bola pun, mainlah. Tapi mesti jadi nombor satu. Jadilah macam Messi, Ronaldo. Baru kaya. Anda hendak bermain tennis, mainlah. Tapi akhirnya jadilah macam Nadal, Federer. Kaya. Itu yang kita mahu. Hendak menjadi penyanyi pun tidak mengapa – orang Melayu, orang Cina semua – nyanyilah. Asalkan akhirnya menjadi kaya. Tapi kejayaan yang penting dahulu. Setiap perkara yang kita mahu lakukan, mesti berjaya terlebih dahulu. Kejayaan akan membawa kekayaan.”

Dan istilah “kaya/kekayaan” disebut sebanyak 21 kali dalam teks Tun Daim ini.

Tentunya tidak salah untuk sesiapa pun yang bercita-cita mahu menjadi kaya. Sistem kapitalisme yang beroperasi di dalam kehidupan kita pada hari ini sangat berpengaruh dalam membentuk berahi dan keinginan untuk menjadi kaya. Namun begitu persoalannya bukan tentang cita-cita mahu menjadi kaya tetapi bagaimana kekayaan itu diperolehi? Inilah yang tidak diperincikan oleh Tun Daim.

Bagaimana dengan kekayaan yang diperolehi melalui jalan rasuah dan penipuan? Bagaimana dengan kekayaan yang diperolehi  melalui eksploitasi pekerja yang dibayar gaji murah dan dilayan secara tidak manusiawi? Bagaimana kekayaan yang diperolehi dengan cara memperhambakan buruh-buruh migran? Bagaimana kekayaan yang diperolehi melalui pencemaran dan pemusnahan alam sekitar? Bagaimana dengan kekayaan yang diperolehi melalui persaingan yang tidak adil? Bagaimana kekayaan yang diperolehi dengan bantuan “tongkat”? Bagaimana pula kekayaan yang diperolehi dengan menggunakan kedudukan, jaringan dan hubungan politik untuk mendapatkan projek dan kontrak? 

Ini semua nampaknya tidak mendapat jawapan yang jelas dan tuntas dalam naratif Malaysia Tun Daim, sekurang-kurangnya dari apa yang dibekalkan oleh teks beliau itu.

Melayu dan Tongkat

Memang teks beliau mengkritik pemberian keistimewaan kepada orang Melayu yang beliau istilahkan sebagai “tongkat” yang telah menjadi alat membatasi keupayaan orang Melayu untuk bersaing, sehinggakan wujud kebergantungan terhadap “tongkat” tersebut. Malahan Tun Daim melihat pemberian tongkat ini menjadikan orang Melayu semakin berasa tidak selamat.

Kemenangan Tanpa Tongkat

Beliau memetik sejarah penentangan orang Melayu terhadap Malayan Union 1946 sebagai suatu peristiwa kemenangan besar yang diperolehi tanpa bantuan “tongkat”.

Dan selanjutnya beliau mengajukan soalan retorik – “Apakah kerana ketika kita tidak dibekalkan dengan ‘tongkat’, maka kita punya maruah dan harga diri, dan ini menjadikan orang Melayu merasakan kedudukan mereka lebih selamat di dalam negara ini?”

Pertanyaan ini tentunya bersifat retorikal. Ini adalah kerana penentangan terhadap Malayan Union pada tahun 1946 itu faktanya bukan kerana orang Melayu rasa selamat, tetapi ianya lahir daripada rasa tidak selamat khususnya berhubung dengan soal pemberian kewarganegaraan berdasarkan jus soli kepada bukan Melayu.

Mengulang Sejarah UMNO

Malahan memetik sejarah penentangan orang Melayu terhadap Malayan Union mengukuhkan lagi naratif sakral UMNO ini. Tidak dinafikan bahawa Malayan Union 1946 adalah detik penting dalam sejarah UMNO. Tapi sejarah UMNO bukanlah satu-satunya sejarah bangsa Melayu. Sejarah UMNO hanya sebahagian daripada gerakan nasionalisme Melayu yang memperjuangkan kemerdekaan.

Mengangkat penentangan terhadap Malayan Union oleh orang Melayu yang berpayung di bawah UMNO tentunya wajar sahaja tapi jangan sampai mengetepikan sejarah perjuangan kemerdekaan oleh kumpulan-kumpulan nasionalis Melayu yang lain seperti KMM, PKMM, API, AWAS, SEDAR, BATAS, PKM, Hizbul Muslimin, PAS, Kesatuan-Kesatuan Sekerja dan organisasi-organisasi Melayu serta bukan Melayu yang lain yang turut menyumbang kepada kemerdekaan negara kita.

Naratif Sejarah Terpilih

Begitu juga dengan naratif kegemilangan kerajaan Melaka yang Tun Daim gunakan untuk menunjukkan betapa orang Melayu “pandai berniaga” dahulunya sebelum dipinggirkan melalui penjajahan, telah diambil secara tidak kritis. Naratif kegemilangan Melaka ini adalah artifak budaya yang sering digunakan oleh nasionalis Melayu secara terpilih dan tersaring. Hanya yang gilang-gemilang sahaja yang ditonjolkan. Sedangkan sisi-sisi kekejaman feudal, korupsi dan rasuah jarang diketengahkan.

Mungkin tidak ramai yang tahu betapa amalan rasuah yang dipanggil dengan istilah “sorong” sudah pun wujud dalam teks Sulalatus Salatin (yang dinamakan secara salah oleh Raffles sebagai Sejarah Melayu) – sebuah manuskrip tahun 1612. Dan perbuatan “menyorong” ini melibatkan persekongkolan di antara golongan saudagar/peniaga dan elit kepimpinan tertinggi Melayu di Melaka.

Hal-hal yang sebeginilah yang menyebabkan pemerihalan sejarah dalam teks Tun Daim ini terasa seperti naratif sejarah UMNO yang biasa kita baca dan dengar.

Namun begitu, Tun Daim sedikit melangkaui naratif sejarah UMNO apabila beliau mengajukan naratif sejarah kerajaan-kerajaan Melayu sebelum Islam yang beragama Hindu sebagai sebahagian daripada sejarah bangsa Melayu.

Tujuan Teks

Sejarah menjadi sarana penting buat Tun Daim untuk menyampaikan mesej dan tujuan utama teks beliau, iaitu – “Melayu, jangan takut”.

Di dalam teks, Tun Daim berulang-ulang kali membuat seruan supaya orang Melayu jangan berasa takut. Untuk meyakinkan orang Melayu, sejarah menjadi sarana utama beliau. Kalau kegemilangan Melaka diangkat sebagai bukti bahawa Melayu dahulu pernah “pandai berniaga”, tokoh-tokoh sejarah silam dan kontemporari yang Tun Daim istilahkan sebagai ‘hero’ diangkat pula untuk meyakinkan Melayu bahawa mereka juga mampu untuk berjaya.

Hero-Hero Melayu

Seramai 21 orang hero Melayu Johor, lelaki dan perempuan disebut oleh Tun Daim dalam teks beliau itu. Hero-hero Melayu ini adalah nama-nama ulung yang telah menyumbangkan bakti dan jasa besar terhadap negara. Dengan membariskan tokoh-tokoh besar dari bangsa Melayu ini, Tun Daim mengharapkan ianya akan memberi inspirasi kepada orang Melayu yang lain bahawa mereka juga mampu untuk berjaya seperti mana tokoh-tokoh tersebut.

Setelah menyenaraikan nama-nama hero Melayu, lelaki dan perempuan, berserta kejayaan-kejayaan yang telah mereka capai dan sumbangkan kepada bangsa dan negara, Tun Daim sekali lagi mengemukakan soalan retorik – “kenapa perlu kita merasa tidak selamat sedangkan kita mempunyai legasi kejayaan Melayu seperti yang telah saya bentangkan di atas?” 

Hero Melayu Kelas Bangsawan

Membuat penelitian kritis ke atas nama-nama hero Melayu yang disenaraikan oleh Tun Daim itu satu rumusan umum yang boleh dibuat ialah mereka semua berjaya sebahagiannya adalah kerana dibantu oleh kedudukan keluarga mereka di dalam struktur sosial yang wujud dalam masyarakat Melayu. Dengan kata yang lebih mudah – kedudukan mereka sebagai keluarga dari kelas bangsawan dan kelas menegah sedikit-sebanyak pasti membantu mereka untuk berjaya dan mencapai kedudukan seperti mana yang diperikan oleh Tun Daim.

Dari sini, tidak keterlaluan untuk kita katakan bahawa dalam menyenaraikan hero-hero Melayu ini, Tun Daim kurang mempertimbangkan faktor struktur sosial yang turut mempengaruhi kejayaan mereka. Begitu juga perkahwinan yang berlaku antara sesama kelas bangsawan ini seperti mana yang diceritakan oleh Tun Daim sendiri turut memperkukuhkan struktur kelas dalam masyarakat Melayu.

Justeru, kejayaan hero-hero Melayu ini tidak dinafikan tentu juga hasil daripada usaha dan kebolehan individu yang mereka punyai, tetapi kita tidak boleh menolak faktor kelas, jaringan atau modal sosial yang mereka miliki hasil daripada kedudukan mereka di dalam kelas tersebut turut sama membantu mereka mencapai kejayaan.

Kapitalisme Tanpa Kritik

Pemfokusan kepada pencapaian individu tanpa mempertimbangkan struktur sosial yang wujud dalam masyarakat cenderung melahirkan analisa yang kurang menyeluruh dan tidak memberikan gambaran yang lebih adil.

Persoalan struktur ini hampir tidak disentuh oleh Tun Daim. Malahan daripada teks, beliau menerima sepenuhnya kesenjangan atau ketaksamaan yang terhasil daripada sistem ekonomi kapitalisme bila beliau menyatakan:

“Yang kaya, tetap kaya. Yang miskin, masih miskin. Dalam masyarakat kapitalis keadaan ini memang akan berlaku. Ianya tidak boleh dielakkan melainkan kita mahu menukar sistem kita kepada komunisme. Di dalam sistem ekonomi pasaran bebas sesiapa yang berjaya akan menjadi kaya. Jadi, dalam sistem sebegini, pekerja akan masih menjadi pekerja. Kesenjangan dalam masyarakat akan menjadi lebih luas. Dalam sistem kapitalis satu dunia sebegitu.”

Dasar Ekonomi Baru Adalah Masalah Perlaksanaan

Untuk menangani masalah kesenjangan atau ketaksamaan antara kaya dan miskin ini, penyelesaian yang ditawarkan oleh Tun Daim sebenarnya tetap sama dengan regim Barisan Nasional sebelumnya iaitu melalui tindakan afirmatif – Dasar Ekonomi Baru. Merujuk kepada masalah kesenjangan yang wujud dalam masyarakat Tun Daim menyatakan:

“Kerana itulah kita perkenalkan Dasar Ekonomi Baru untuk menolong mereka yang kurang bernasib baik. Membantu mereka yang miskin. Bukan hanya orang Melayu sahaja yang miskin – orang Cina, India, Dayak, Dusun, Kadazan dan dalam semua komuniti akan ada mereka yang masih miskin. Yang kaya, terus kaya. Yang miskin, terus miskin. Kita mahu mengurangkan jurang antara yang kaya dan yang miskin ini. Itu tujuan kita.”

Buat Tun Daim Dasar Ekonomi Baru bukanlah suatu masalah. Yang bermasalah adalah perlaksanaannya dan juga cara bagaimana ianya diagihkan. Sepertimana yang dinyatakan beliau di dalam teks:

“Dasar Ekonomi Baru itu sememangnya adalah suatu mekanisme yang bagus. Yang menjadi masalahnya ialah perlaksanaan. Yang gagal itu perlaksanaan dasar tersebut. Dulu, perlaksanaannya memberi keutamaan kepada orang UMNO. Kalau ada orang UMNO yang datang meminta (projek), maka diberi kepada mereka. Sama ada mereka itu boleh membuat kerja atau tidak boleh membuat kerja – ianya tidak dpedulikan. Yang penting ialah dari pemberian tersebut, sokongan politik akan diperolehi. Melalui jalan lobi-melobi politik, maka mereka pun mendapat projek. Tapi sekarang kita nyatakan – kalau hendak pertolongan atau bantuan daripada kerajaan, pertamanya mesti dikenalpasti terlebih dahulu perniagaan apa yang ingin dilakukan. Selepas itu kita mahu melihat cash flow atau aliran tunai daripada perniagaan yang ingin dijalankan itu. Perniagaan itu mesti jelas aliran tunainya.”

Penyelesaian kepada perlaksanaan DEB yang gagal kerana dulunya ia dijadikan alat untuk meraih sokongan politik, kini cara untuk memperbetulkannya menurut Tun Daim hanyalah dengan menghentikan agihan berbentuk politik, mengenalpasti jenis perniagaan yang sesuai dan penyediaan pelan aliran tunai yang lengkap. Mudah sungguh.

Kemungkinan mekanisme penyelesaiannya jauh lebih rumit daripada apa yang dinyatakan oleh Tun Daim di atas. Dan tentu saja Tun Daim sebagai ahli perniagaan dan bekas Menteri Kewangan Malaysia yang berjaya jauh lebih tahu bagaimana untuk mengatasi masalah kegagalan perlaksanaan DEB.

Pembinaan Bangsa Sebagai Bingkai Besar

Justeru, kritik saya bukanlah tentang cara yang kelihatannya terlalu mudah itu tetapi lebih kepada melihat bingkai permasalahan yang lebih besar iaitu persoalan nasional yang merangkumi pembinaan negara-bangsa Malaysia yang terhambat oleh struktur ekonomi mengikut garis kaum. Kerangka tujuan keseluruhan DEB yang ramai terlepas pandang ialah tentang pembinaan negara bangsa dan perpaduan nasional.

Teks Tun Daim sepertimana yang telah saya bentangkan di atas lebih memfokuskan kepada persoalan ekonomi, perniagaan, rasa tidak selamat Melayu dan bagaimana untuk melahirkan Melayu yang lebih yakin diri dan mampu bersaing. Hampir tidak ada perbahasan tentang pembinaan bangsa dan perpaduan nasional. Walau pun Tun Daim menyentuh tentang DEB tetapi kelihatannya matlamat besar DEB yang merangkumi persoalan pembinaan bangsa dan perpaduan nasional tidak menjadi fokus kepada naratif Malaysia Tun Daim.

Andaian saya kemungkinan besar pihak penganjur Seminar Naratif Malaysia: Melayu Dalam Persoalan Nasional, telah pun menetapkan bingkai yang khusus untuk dibentangkan oleh Tun Daim dan kerana itu persoalan membina bangsa dan perpaduan nasional tidak menjadi subjek utama dalam teks Tun Daim.

Struktur Kaum Dalam Ekonomi Malaysia

Namun begitu di dalam membincangkan tentang Melayu dalam persoalan ekonomi nasional kita tidak dapat lari daripada membahaskan struktur ekonomi Malaysia yang umumnya masih berdasarkan kepada kaum.

Struktur kaum ini turut disentuh oleh Tun Daim bila beliau menghuraikan tentang perniagaan Cina:

“Dan dalam perniagaan, mereka akan bangunkan pertubuhan atau kesatuan perniagaan seperti dewan perniagaan atau business chambers. Fungsinya adalah untuk menolong antara satu sama lain. Kalau orang Hokkien, mereka ada persatuan perniagaan mereka sendiri dan jenis perniagaan yang tertentu yang menjadi tumpuan mereka. Kalau orang Teochew akan ada persatuan dan perniagaannya yang khusus. Begitulah juga dengan orang Kantonis. Masing-masing ada persatuan dan perniagaan khusus mereka. Tapi di dalam hal-hal yang melibatkan kepentingan bersama yang memerlukan sokongan semua bangsa Cina, mereka bersatu di bawah Dewan Perniagaan Cina atau Chinese Chambers of Commerce. Ini yang penting.”

Tun Daim pastinya mengetahui dengan lebih mendalam bagaimana perniagaan Cina bergerak. Dari teks ini juga boleh dikutip bahawa Tun Daim menginginkan sikap dan cara yang sama turut ada pada orang Melayu. Ayat – “ini yang penting” di baris terakhir itu jelas ditujukan kepada orang Melayu, yang sebelumnya Tun Daim kritik sebagai berperangai seperti “ketam kalau ada yang berjaya naik ke peringkat yang lebih tinggi, ketam-ketam yang lain akan menariknya turun ke bawah.”

Jika, sekiranya ini yang dimahukan oleh Tun Daim – peniaga Melayu bersatu di bawah satu Dewan Perniagaan yang akan mempertahankan, melindungi dan memperjuangkan kepentingan ekonomi kaum mereka seperti mana cara peniaga Cina beroperasi – bukankah ini hanya akan mengukuhkan lagi struktur masyarakat yang terpisah-pisah mengikut garis kaum, agama dan bahasa?

Proses sejarah kolonial yang kita lalui berabad lamanya telah menjadikan struktur masyarakat Malaysia terpisah-pisah mengikut garis kaum. Daripada tadika, sekolah, institusi pengajian tinggi hinggalah ke kawasan penempatan, persatuan-persatuan masyarakat dan parti-parti politik, terdapat pemisahan kaum yang ketara.

Akan tetapi pemisahan yang lebih mempengaruhi hubungan antara kaum ialah pemisahan ekonomi apabila wujudnya syarikat-syarikat, persatuan-persatuan dan dewan-dewan perniagaan yang mewakili kepentingan kaumnya sahaja.

Asas kepada kehidupan manusia adalah aktiviti ekonomi. Tapi jika ruang ekonomi yang merupakan ruang asas untuk manusia mencari makan dan meneruskan kelangsungan (survival) hidupnya itu dipisah-pisahkan mengikut kaum, apa yang akan berlaku ialah persaingan dan perebutan sumber-sumber ekonomi akan turut juga mengikut garis kaum.

Persaingan dan perebutan ini tidak nampak ketara jika sekira sumber ekonominya mencukupi buat semua. Ia wujud tapi terpendam. Oleh kerana sumber-sumber ekonomi masih mencukupi maka keterpendaman itu tidak dimanifestasikan. Namun apabila sumber-sumber ekonomi semakin kurang, dengan wujudnya struktur ekonomi yang terpisah-pisah mengikut kaum, keterpendaman yang akan muncul di permukaan mungkin dalam bentuk konflik perkauman dan ianya akan mudah pula dipicu melalui aparatus politik.

Jika bangunan asas atau tapak kepada sebuah rumah itu terpisah mengikut kaum, maka dinding dan atap rumah juga akan turut mengikut garis kaum.

Justeru, bukankah dengan saranan daripada Tun Daim supaya orang Melayu bergerak di dalam perniagaan seperti mana orang Cina bergerak – ianya akan mengental dan mengeraskan identiti kaum masing-masing khususnya apabila pertembungan dan persaingan itu berlaku di ruang ekonomi yang merupakan ruang kelangsungan (survival) hidup? 

Membina Bangsa Malaysia

Mungkin permasalahan struktur ekonomi Malaysia yang terpisah mengikut kaum melalui kewujudan syarikat-syarikat perdagangan, persatuan-persatuan ekonomi, pertubuhan-pertubuhan dan dewan-dewan perniagaan mengikut kaum ini lebih strategik jika dibingkaikan bukan dari kaca mata ekonomi tetapi yang lebih penting dari perspektif pembinaan Bangsa Malaysia.

Dan pembinaan Bangsa Malaysia ini tidak memerlukan untuk kita menghilangkan identiti kaum masing-masing tetapi mencari suatu kesepakatan bersama untuk mengenalpasti unsur-unsur terangkum yang boleh kita jadikan semacam pengikat kepada sebuah identiti kebangsaan Malaysia supaya intensiti perkauman dapat dilunakkan dan rasa kebangsaan Malaysia dapat diperkukuhkan.

Persoalan-persoalan inilah pada hemat saya tidak diberi tumpuan oleh teks Tun Daim walaupun tema besar seminar ini adalah tentang naratif Malaysia. Dan naratif Malaysia tentunya tak dapat menghindari persoalan-persoalan yang berkaitan dengan pembinaan bangsa.

Diam Adalah Teks

Membaca teks secara intim bukan hanya menumpukan kepada apa yang diucapkan di dalam teks. Tetapi turut menjadi analisa ialah apa yang tidak diucapkan atau apa yang didiamkan. Yang tidak ada dalam teks adalah suatu bentuk tanda diam. Tapi diam tidak semestinya tiada makna. Diam adalah juga suatu manifestasi sebuah pemikiran khususnya apabila wujud soalan tetapi tiada jawapan yang diberikan.

Di bahagian akhir teks Tun Daim, terdapat satu soalan yang tidak dijawab beliau. Soalan yang dikemukakan oleh salah seorang dari peserta Seminar Naratif Malaysia ini memang boleh ditafsirkan sebagai soalan tempatan – yang bermaksud soalan berkenaan hal yang terjadi khas di Johor. Justeru itu, yang menjawabnya ialah Dato’Osman Sapian bukan Tun Daim.

Menamakan Ruang

Namun jika diteliti inti yang terkandung dalam soalan tersebut ia jelas merupakan suatu persoalan nasional. Bukan hanya persoalan khas negeri Johor. Persoalan yang diangkat oleh peserta tersebut sebahagiannya adalah menyentuh tentang identiti, rupa-bentuk, wajah dan keperibadian yang bagaimanakah yang seharusnya diangkat dan ditampilkan kepada khalayak awam. Terpendam di bawah soalan ini bukan hanya tentang kegusaran ekonomi tetapi juga kegusaran tentang budaya, bahasa dan identiti nasional.

Inti kepada soalan tersebut adalah tentang mengubah nama ruang. Peserta yang bernama Ahmad Yazid Bin Ramli daripada Kluang mengajukan soalan seperti berikut:

“Saya agak terkesan dengan apa yang berlaku di bandar Kluang atas sebab penjenamaan semula Pekan Rabu Kluang kepada Kluang Junction. Sedangkan Pekan Rabu adalah satu branding bangunan perniagaan bumiputera yang kita kenal sepertimana Pekan Rabu Alor Setar, Pasar Payang, Pasar Besar Siti Khadijah. Kita gunakan nama dagangan tersebut sebagai Pekan Rabu di Kluang dan dijadikan manifesto pada PRU13 dan sekarang bangunan Pekan Rabu itu telah ditukar namanya kepada Kluang Junction dan dimasuki tycoon perniagaan yang kita kenali sebagail Songmart, yang dimiliki oleh peniaga Cina. Saya suarakan perkara ini sejak daripada 22 Januari 2018, tarikh di mana berlakunya penjenamaan semula Pekan Rabu yang dibuat tanpa perbincangan dengan penduduk setempat. Dan saya isukan juga perkara ini pada 13 Mei selepas kemenangan Pakatan Harapan pada PRU14 yang lepas di mana pada 13hb Mei itu adalah pengumuman pembukaan Songmart di dalam bangunan bumiputera di Kluang. Apa usaha daripada kerajaan negeri Johor dalam memberi keutamaan kepada Melayu dalam persoalan nasional dari segi ekonomi khususnya tentang bangunan Pekan Rabu tersebut?”

Malangnya seperti mana yang saya nyatakan Tun Daim tidak menjawab. Soalan ini adalah tentang suatu kes yang terjadi khas di Kluang, Johor. Tapi bagi yang cakna kepada isu-isu nasional yang berlaku dalam masyarakat dan peka kepada denyut nadi dan jantung masyarakat Melayu khususnya, tentu sudah sedia maklum isu pengubahan nama tempatan kepada nama asing khususnya dalam bahasa Inggeris di kota-kota dan bandar-bandar besar adalah isu terpendam tapi mencengkam sensitiviti Melayu.

Daim Yang Diam

Kenapa Tun Daim memilih untuk tidak menjawab soalan ini tidak pula diketahui dengan jelas. Apakah kerana beliau tidak faham tentang soalan yang dikemukakan atau apakah kerana persoalan budaya, bahasa, rupa-wajah, identiti dan keperibadian nasional bukanlah tumpuan utama naratif Malaysia buat Tun Daim. Naratif Malaysia yang paling utama buat Tun Daim adalah ekonomi dan perniagaan kerana bagi beliau ia adalah merupakan ruang yang paling logik dan rasional.   

Logik Homo Economicus

Tapi menyempitkan manusia hanya kepada homo economicus  adalah melawan hakikat sifat manusia yang turut terkandung di dalam wujudnya unsur-unsur emosi, perasaan, psikologi, seksualiti dan rohani. Dan mengubah nama tempat dari nama tempatan kepada nama dalam bahasa asing adalah satu tindakan yang telah pun menyentuh emosi si penanya, Ahmad Yazid Bin Ramli.

Logik seorang homo economicus mungkin berkisar kepada mencari nama yang boleh diperlihatkan sebagai boleh membawa keuntungan. Nama “Pekan Rabu” mungkin tidak cukup hipster atau classy dan tidak dapat untuk menarik ramai pelanggan berbanding dengan nama “Kluang Junction”.

Cara berfikir yang hanya memfokuskan kepada keuntungan memperlihatkan bahawa mereka yang terlibat di dalam usaha memadamkan nama tempatan yang lama dan mengubahnya kepada nama asing yang baru tidak punya keprihatinan, kepekaan dan kehalusan sejarah.

Menamakan Adalah Memadamkan

Pada mereka ruang hanyalah sekadar tempat, bukan sejarah. Sejarah ruang bagi mereka tidak penting. Yang penting apakah tempat tersebut boleh membawa keuntungan atau pun tidak. Nilai sejarah, ingatan, budaya, bahasa, identiti serta keperibadian yang terkandung dalam ruang tersebut tidak pernah menjadi pertimbangan mereka. Nama bagi mereka juga hanya punya satu tujuan iaitu keuntungan. Nama tidak mencerminkan apa-apa nilai buat mereka kecuali nilai ekonomi.

Agak malang sekali apabila mereka yang terlibat di dalam pengubahan nama tempatan kepada nama dalam bahasa asing ini tidak menyedari bahawa tindakan mengubah nama adalah juga tindakan memadamkan sejarah, ingatan, identititi dan keperibadian ruang tersebut.

Menamakan adalah juga memadamkan. Dengan menamakan ruang tersebut dengan nama baru, penama mengisytiharkan kepemilikan beliau terhadap ruang tersebut dan pada masa yang sama melupuskan kepemilikan lama, dan sejarah lama terpadam dengan kemunculan sejarah baru yang ditandai dengan nama baru. Justeru, mengubah nama tempat adalah suatu tindakan perampasan sejarah, ingatan, identiti dan budaya yang paling licik dan jahat.

Mentamadunkan Ruang

Dan nama yang dipilih pula bukan nama dalam bahasa tempatan tetapi suatu bahasa asing dari wilayah budaya yang asing pula yang tiada berpijak kepada akar sejarah dan budaya tempatan. MengInggeriskan nama adalah cerminan kepada sikap dan pemikiran mereka yang terlibat di dalam proses pengubahan tersebut yang melihat bahasa tempatan sebagai rendah dan tidak cukup canggih dan maju untuk dinamakan.

Oleh kerana itu nama dalam bahasa tempatan perlu dilupuskan. Melupuskan bahasa adalah juga melupuskan makna, sejarah, ingatan, budaya dan identiti bangsa. Mungkin disebalik pemikiran sebegitu tersembunyi pandangan bahawa ruang hanya boleh dimodenkan dan ditamadunkan dengan bahasa Inggeris. Bahasa kebangsaan dilihat tidak cukup kuat untuk menjadi cerminan kepada ketamadunan bangsa dan negara.

PengInggerisan nama ruang adalah suatu bentuk perisytiharan budaya baru melalui pelupusan budaya lama. Di sini penama mengangkat, mengisytihar dan mempertegaskan kedudukan dirinya dan komunitinya sebagai pemula sejarah baru di atas pemadaman sejarah lama.

Teks Sebagai Sejarah Pergulatan Pemikiran Bangsa

Teks Naratif Malaysia: Melayu Dalam Persoalan Nasional yang diajukan oleh Tun Daim ini pada hemat saya adalah suatu dokumen sejarah penting di era Malaysia Baru ini. Ia adalah sebuah cerminan sejarah idea dan pergulatan pemikiran seorang tokoh Melayu yang sudah teruji dan telah pun menempa kejayaan baik di bidang ekonomi mahu pun politik tetapi masih tetap sahaja aktif untuk terus menyumbangkan jasa dan bakti beliau kepada Malaysia dan khazanah sejarah pemikiran bangsa.

Konteks yang melatari kelahiran teks Tun Daim ini menjadi keprihatinan beliau untuk mengajukan pandangan-pandangan yang bukan sahaja mencabar minda Melayu tapi turut merangsang penyelidik seperti saya untuk memberi jawapan balas.

Saya berharap akan menyusul pula selepas ini kritik-kritik terhadap teks saya dan juga teks-teks kawan-kawan lain yang telah disumbangkan di dalam Seminar Menjawab Tun Daim ini supaya pergulatan idea terus rancak dalam usaha dan upaya kita untuk melahirkan naratif Malaysia yang benar-benar adil, saksama, manusiawi dan terangkum.

---

[1] Homo Economicus adalah istilah bahasa latin yang membawa maksud ‘manusia ekonomi’. Konsep ‘Manusia ekonomi’ ini muncul buat pertama kali dalam sejarah idea pada penghujung abad ke-19 apabila ahli falsafah Inggeris, John Stuart Mill menakrifkannya sebagai ‘manusia yang pastinya akan mendapatkan keperluan, keselesaan dan kemewahan yang paling maksima dengan tenaga kerja yang paling minima yang boleh diperolehinya”. Untuk tulisan ini istilah homo economicus merujuk kepada suatu bentuk pemikiran yang melihat manusia sebagai makhluk rasional yang mengejar kekayaan, kesenangan, keuntungan dan keselesaan hidup untuk kepentingan dirinya sendiri dan berupaya membuat pertimbangan-pertimbangan rasional di dalam mencapai keinginan, kehendak dan matlamat hidupnya.

Makalah ini dibentangkan pertama kali di Seminar Menjawab Tun Daim yang diadakan di IKMAS, UKM pada 3 April 2019.

Keterpendaman Melayu: Unsur-unsur Nasionalisme Melayu (Bahagian 4/5)

Terdapat pelbagai unsur yang membentuk nasionalisme Melayu. Unsur mana yang diangkat sebagai fokus perjuangan sesuatu kelompok itu bergantung kepada jalur ideologi pemikiran politik masing-masing.

Justeru, nasionalisme Melayu tidak bersifat tunggal. Sebaliknya pelbagai. Tapi disebalik kepelbagaian bentuk itu terdapat cita-cita dan aspirasi yang sama iaitu – cita, aspirasi dan keinginan untuk memastikan rupa-bentuk, identiti dan keperibadian Melayu menjadi teras utama kepada wajah politi yang dinamakan Malaysia.

Penzahiran wajah politi yang berunsurkan keMelayuan ini penting dalam upaya untuk ia membezakan dirinya dengan politi-politi lain yang wujud dalam dunia ini. Dan hal ini adalah sesuatu yang lazim dan wajar sahaja bagi mana-mana komuniti nasional – yakni kecenderungan untuk menjadikan diri nasional (national-self) berkeperibadian khas dan unik dirinya sendiri berbeza daripada komuniti nasional yang lain; atau dalam istilah bahasa Latinnya sui-generis.

Terdapat tujuh unsur nasionalisme Melayu yang menjadi sumber kepada ‘keterpendaman Melayu’ ini.

Cita-Cita Politik

Unsur yang pertama adalah cita-cita politik – yakni keinginan untuk memastikan kepimpinan politik kepada politi Malaysia ini kekal di tangan Melayu.

Kepimpinan politik ini bukan hanya semata-mata jawatan Perdana Menteri atau Timbalan Perdana Menteri sahaja tetapi juga kedudukan dan jawatan penting yang strategik di dalam Kabinet Menteri, Jabatan-jabatan Kerajaan dan juga Perkhidmatan Awam.

Dalam ‘keterpendaman Melayu’ ini, unsur politik adalah yang dianggap paling penting kerana ia dipercayai sebagai kunci yang membolehkan unsur-unsur nasionalisme yang lain ditegakkan dan dilaksanakan.

Cita-Cita Ekonomi

Unsur yang kedua adalah cita-cita ekonomi – yakni keinginan untuk memastikan agihan kekayaan negara Malaysia ini turut dapat dinikmati dengan lebih adil dan saksama di mana kemiskinan Melayu dapat dihapuskan dan jurang kekayaan antara Melayu dan bukan Melayu dapat dikurangkan.

Cita-cita ekonomi ini berakar-umbi dari sejarah kolonial pecah dan perintah yang sebahagiannya telah meminggirkan penglibatan Melayu dalam sistem kapitalis ekonomi pasar (capitalist market-economy) sehinggakan di awal tahun-tahun kemerdekaan komuniti Melayu adalah antara komuniti paling miskin dan terkebelakang dari sudut ekonomi.

Cita nasionalisme ekonomi Melayu ini berterusan sehinggalah sekarang dan pencapaian kolektifnya masih lagi dilihat oleh ramai orang Melayu sebagai gagal. Cita-cita ekonomi ini saling bertaut dengan cita-cita politik nasionalisme Melayu.

Ini adalah kerana cita-cita ekonomi dipercayai hanya boleh ditegakkan dan dilaksanakan jika sekiranya Melayu mempunyai kuasa politik. Kehilangan kuasa politik cenderung diyakini sebagai hambatan dan penghalang untuk merealisasikan cita-cita ekonomi.

Kerana itu jugalah perlantikan Lim Guan Eng sebagai Menteri Kewangan misalnya, menjadi satu polemik dalam masyarakat Melayu dan dipropagandakan sebagai sesuatu yang negatif buat masa depan ekonomi bangsa Melayu. 

Disebabkan oleh cita-cita ekonomi yang terkandung dalam nasionalisme Melayu ini jugalah makanya Mahathir Mohamad mewujudkan satu portfolio baru iaitu Menteri Hal-Ehwal Ekonomi dan melantik Azmin Ali untuk menerajuinya walau pun Lim Guan Eng sudah pun memegang jawatan sebagai Menteri Kewangan. Ini tentunya dilakukan atas pertimbangan cita-cita ekonomi nasionalisme Melayu yang terpendam.

Cita-cita ekonomi adalah unsur nasionalisme Melayu yang sangat penting buat manusia Melayu dan sering kali menjadi agenda utama parti-parti politik Melayu tidak kira samada yang di sebelah pemerintah, mahu pun pembangkang.

Kenyataan Menteri Besar Selangor, Azmin Ali, yang mengatakan bahawa agenda memperkasakan ekonomi bumiputera perlu dilaksanakan dengan lebih gigih tanpa perlu meminta maaf, selepas kekalahan PH di PRK Semenyih misalnya, adalah penzahiran kepada unsur cita-cita ekonomi yang terkandung di dalam nasionalisme Melayu ini.

Cita-Cita Agama

Ketiga, unsur cita-cita agama – yakni keinginan untuk meletakkan Islam di kedudukan yang paling tinggi berbanding agama-agama lain. Kedudukan tinggi ini bukan hanya dicitakan dalam bentuk perlembagaan atau undang-undang semata-mata tetapi juga sebagai suatu sistem kepemerintahan yang perlu menjadi teras utama pengaturan hidup bernegara dan bermasyarakat.

Kerjasama rasmi yang dijalin antara UMNO dan PAS misalnya adalah sebahagian daripada cita-cita agama yang terkandung di dalam nasionalisme Melayu. Kenyataan dari pemangku jawatan presiden UMNO, Datuk Seri Mohammad Hassan yang menganggap bahawa kerjasama antara UMNO dan PAS sebagai suatu langkah ke arah ‘penyatuan ummah’ adalah contoh cita-cita agama yang ada di dalam nasionalisme Melayu.

Begitu juga dengan kenyataan daripada Menteri Hal-Ehwal Agama Islam, Mujahid Yusof Rawa yang mengatakan bahawa kerajaan PH tidak akan memberi sebarang pengiktirafan kepada gaya hidup dan amalan LGBT di negara Malaysia, adalah satu lagi contoh cita-cita agama yang terkandung di dalam nasionalisme Melayu yang terpendam ini.

Unsur cita-cita Islam dalam nasionalisme Melayu ini wujud dan hadir dalam setiap tubuh parti-parti Melayu samada parti pemerintah mahu pun pembangkang tapi dalam bentuk dan intensiti yang berbeza-beza.

Dari sudut sejarah awal perkembangannya, cita-cita Islam ini bukanlah unsur yang paling dominan dalam nasionalisme Melayu. Akan tetapi mutakhir ini khususnya sejak dari zaman kebangkitan Islam di tahun-tahun 1970an, sehinggalah ke hari ini, Islam telah menjadi unsur yang semakin penting dan berpengaruh di dalam menggembeling sentimen nasionalisme Melayu.

Cita-Cita Budaya

Keempat, unsur cita-cita budaya – yakni keinginan untuk menempatkan budaya Melayu sebagai budaya teras yang mencirikan rupa-bentuk Malaysia.

Budaya dalam erti-kata yang luas termasuklah tatacara pengelolaan kehidupan, nilai kolektif, pandangan dunia, tingkah-laku, adat-istiadat, warisan, tradisi dan juga artifak-artifak budaya dalam bentuk kesenian, kesusasteraan, senibina, pakaian, makanan dan simbol-simbol keMelayuan yang terjelma darinya.

Memandangkan budaya sifatnya adalah anjal, berubah dan tidak statik – maka unsur ini senantiasa tertakluk kepada perubahan, khususnya yang diakibatkan oleh perubahan struktur dalam masyarakat.

Justeru, tumpuan cita-cita budaya ini umumnya akan difokuskan kepada keinginan untuk menempatkan artifak-artifak budaya keMelayuan yang ketara dan boleh dipegang (tangible)khususnya dalam bentuk kesenian, kesusasteraan, pakaian, makanan, senibina, tradisi dan adat-istiadat sebagai suatu bentuk simbol, perwakilan dan perlambangan utama kepada politi Malaysia.

Cita-Cita Bahasa

Kelima, unsur cita-cita bahasa – yakni keinginan untuk mengangkat bahasa kebangsaan Malaysia iaitu bahasa Melayu sebagai bahasa utama masyarakat Malaysia dan menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar utama yang digunakan seharian secara meluas.

Cita bahasa ini bukan hanya mahukan bahasa kebangsaan digunakan di sekolah kebangsaan tetapi juga di segenap ruang kehidupan awam baik di bidang politik, ekonomi, pendidikan, sosio-budaya, wacana keilmuan, universiti, undang-undang, ruang masyarakat sivil dan juga aktiviti-aktiviti awam yang lain.

Dari sudut sejarah perkembangan awalnya, cita bahasa ini adalah antara cita yang menjadi fokus penting buat nasionalisme Melayu dari jalur pemikiran kiri dan sering menjadi isu yang diangkat oleh tokoh-tokoh kiri seperti Ibrahim Yaakob, Burhanuddin Al-Helmy, Ishak Haji Mohamad, Ahmad Boestamam, Usman Awang, tokoh-tokoh dalam Gerakan ASAS 50 dan nasionalis-nasionalis Melayu kiri yang lainnya.

Namun di perkembangan sejarah cita bahasa ini yang selanjutnya, ia seperti kehilangan pengaruh akibat dari pemenjaraan tokoh-tokoh politiknya, kooptasi oleh negara ke atas pejuang-pejuangnya yang diserap masuk ke dalam struktur institusi dan birokrasi negara, keengganan sebahagian besar daripada bukan Melayu khususnya masyarakat Cina untuk menerima sepenuhnya cita bahasa kebangsaan, permintaan dari pasaran pekerjaan yang memberi keutamaan kepada bahasa Inggeris dan bahasa Mandarin, kewujudan pelbagai aliran sekolah yang menggunakan bahasa selain daripada bahasa kebangsaan sebagai bahasa pengantar, dasar kerajaan sendiri yang memperlemahkan penggunaan bahasa kebangsaan, kelas intelektual Malaysia yang lebih gemar menggunakan bahasa Inggeris dan ada di antara mereka yang tiada kefasihan berwacana dalam bahasa kebangsaan, dan juga perubahan struktural sosio-ekonomi dan mobiliti sosial masyarakat yang telah berlaku dengan pesatnya di Malaysia.

Kesemua ini mempengaruhi cita-cita bahasa yang terkandung di dalam nasionalisme Melayu sehinggakan intesitinya menjadi luntur. Namun begitu ia tetap ada dan tak pernah padam. Malah dalam beberapa situasi punya keupayaan untuk diseru semula sebagai sebahagian daripada sumber penggembelingan sentimen ‘keterpendaman Melayu’.

Cita-Cita Sejarah

Keenam, unsur cita-cita sejarah – yakni keinginan untuk terus mempertahankan dan meletakkan naratif sejarah khususnya sejarah awal Malaysia sebagai bermula dari politi-politi awal keRAJAan Melayu tradisional dan bangsa Melayu sebagai satu-satunya komuniti bumiputera – dari sekian banyak komuniti bumiputera lain – yang memulakan sistem pemeritahan berkeRAJAan di wilayah politik yang dinamakan Malaysia ini.

Dalam erti kata lain cita-cita sejarah ini mahukan naratif sejarah Malaysia memberi keutamaan kepada sejarah bangsa Melayu manakala komuniti lain diberi peranan sampingan. Dalam cita-cita sejarah ini juga Melayu diangkat sebagai bangsa pentakrif kepada rupa-bentuk dan identiti Malaysia berdasarkan kepada dalil hujah bahawa bangsa Melayu adalah pemula kepada sistem kepemerintahan yang bercorak keRAJAan yang institusinya kekal sehingga kini.

Bangsa Melayu menurut cita sejarah ini pernah mengecapi zaman keagungan dan kegemilangannya sebelum mengalami kejatuhan dan kemerosotan akibat dijajah oleh kuasa-kuasa imperial Eropah. Kemerdekaan yang diperolehi setelah dijajah selama beratus tahun dianggap sebagai satu peluang yang perlu digunakan untuk membetulkan kembali kesalahan-kesalahan penjajah dan mengembalikan semula kegemilangan bangsa.

Walau pun terdapat perbezaan cita-cita sejarah yang terkandung dalam unsur nasionalisme Melayu ini dari sudut – sama ada yang mahu mengangkat zaman keRAJAan-keRAJAan yang rajanya menganut agama Hindu-Buddha atau membatasinya kepada keRAJAan-keRAJAan yang rajanya menganut agama Islam sahaja – tapi yang nyata, kedua-duanya sepakat dalam cita sejarah bersama iaitu kewujudan Malaysia adalah hasil daripada kesinambungan sejarah keRAJAan-keRAJAan Melayu silam – tidak kira yang beragama Hindu-Buddha atau Islam.

Cita sejarah ini juga adalah antara sumber utama yang dijadikan hujah sandaran untuk mengabsahkan kebumiputeraan bangsa Melayu di Malaysia ini.

Cita-Cita Beraja

Ketujuh, unsur cita-cita beraja – yakni keinginan untuk terus melindungi dan mempertahankan institusi Raja-raja Melayu.

Unsur nasionalisme Melayu ini pada hemat saya adalah unsur yang sebenarnya telah pun dibatasi oleh Perlembagaan Persekutuan. Perlembagaan Malaysia berkonsepkan Raja Berperlembagaan di mana kuasa Raja-Raja Melayu bukanlah mutlak seperti mana zaman silam tetapi dihadkan oleh undang-undang Perlembagaan hanya kepada urusan agama islam dan adat-istiadat Melayu sahaja.

Fungsi institusi Raja-raja Melayu dalam kehidupan bernegara pula lebih kepada bersifat simbolik dan keupacaraan (ceremonial). Namun begitu ia merupakan institusi yang cukup berpengaruh dan sering pula digunakan untuk memastikan beberapa unsur lain yang terkandung dalam nasionalisme Melayu terus diperjuangkan.

Terpendam Tapi Tak Pernah Padam

Tujuh unsur nasionalisme Melayu ini tidak semestinya menyatu dan padu. Pada masa yang sama pemisahan antara satu unsur dengan unsur yang lain itu tidaklah pula bersifat ketara atau beku. Terdapat kecairan dan juga saling bertindan-lapis antara satu unsur dengan unsur yang lain.

Ada kumpulan Melayu yang akan hanya memberi tumpuan kepada beberapa unsur tertentu sahaja dan ada yang akan memberi fokus kepada unsur-unsur lain yang ingin diperjuangkan dan ditegakkan. Ada pula yang melihat seluruh unsur itu perlu diberi tumpuan dan diperjuangkan. Kesemua ini bergantung kepada jalur pemikiran politik masing-masing kumpulan.

Tetapi yang pasti ianya ada dan hadir di dalam jiwa dan perasaan sebahagian besar daripada manusia-manusia Melayu.

Begitu juga dengan kekuatan setiap unsur itu bergantung kepada konteks zaman dan situasi semasa serta perubahan-perubahan sosial yang berlaku dalam masyarakat yang akan mempengaruhi darjah kekuatan atau intensiti sesuatu unsur tersebut.

Secara umum, pola intensiti sentimen ‘keterpendaman Melayu’ ini berkait rapat dengan tindakan politik, ekonomi, sosial dan budaya yang dilakukan oleh bukan Melayu. Ia terbit sebagai satu bentuk reaksi tindak-balas yang bersifat timbal-balik. Tindakan politik, ekonomi, sosial dan budaya yang dilihat sebagai mengancam atau menggugat cita-cita nasionalisme Melayu akan diberi reaksi dan dibalas sebagai suatu upaya untuk mempertahankannya.

Walau apa pun pola atau darjah intensiti unsur-unsur nasionalisme Melayu itu, yang perlu disedari ialah ianya wujud di dalam perasaan dan masih terus membara sehingga kini. Dan kemungkinan besar takkan padam-padam kerana ia sudah pun tersulam kejap ke dalam sosio-psikologi dan perasaan khususnya dalam persekitaran masyarakat Malaysia yang struktur sosial dan kehidupan hariannya masih lagi terpisah-pisah mengikut garis etnik, agama dan bahasa dan masih gagal terintegrasi dengan baik.

Kalau tidak semua pun unsur-unsur nasionalisme Melayu itu diperjuangkan, saya yakin sebahagian atau sekurang-kurang satu daripadanya akan masih diangkat untuk ditegakkan oleh sebahagian besar daripada manusia-manusia Melayu dengan berbagai bentuk dan cara.

Komuniti Lain Dalam Cita-Cita Nasionalisme Melayu

Sementara itu kedudukan komuniti-komuniti bukan Melayu, khususnya yang bukan bumiputera dalam cita-cita nasionalisme Melayu ini bergantung kepada sejauh mana intensiti sentimen dan bentuk nasionalisme yang diperjuangkan oleh masing-masing kumpulan Melayu.

Pada umumnya komuniti bukan Melayu akan dilibatkan sekali di dalam perkongsian Malaysia melalui jalinan kerjasama yang akan dirundingkan oleh elit-elit yang mewakili kumpulan-kumpulan Melayu, bumiputera Sabah dan Sarawak serta bukan Melayu.  Penglibatan bukan Melayu dalam perkongsian Malaysia adalah sesuatu yang sudah menjadi tradisi dalam pemerintahan politi Malaya sejak kemerdekaan 1957 dan pembentukan Persekutuan Malaysia 1963.

Cita-cita yang terkandung dalam nasionalisme Melayu biasanya akan dilunakkan untuk menyesuaikan dan mengakomodasi hakikat kerencaman serta kepelbagaian suku-kaum, agama, budaya dan bahasa yang wujud di Malaysia ini.

Akan tetapi sentimen nasionalisme Melayu yang dipegang oleh sebahagian besar daripada manusia Melayu umumnya punya kecenderungan untuk memastikan tujuh unsur-unsur yang terkandung di dalamnya itu terus diperjuangkan dan ditegakkan.

Unsur-unsur Melayu dan keMelayuan dicita-citakan sebagai simbol dan teras utama yang melambangkan Malaysia, manakala unsur-unsur bumiputera yang lain dan bukan bumiputera umumnya akan diposisikan sebagai pendamping atau pendukung kepada unsur teras, yakni Melayu. Begitu juga dengan dasar-dasar negara, keutamaan umumnya akan diberikan kepada Melayu dan bumiputera yang lain. 

Kecenderungan dan keutamaan ini tentunya dilihat oleh bukan bumiputera sebagai suatu bentuk diskriminasi dan ketidakadilan dalam kehidupan bernegara dan ianya cenderung membuatkan bukan bumiputera merasa tidak dirangkumkan dan tersisih daripada naratif yang diangkat dan diperjuangkan oleh nasionalisme Melayu.

Nasionalisme Terangkum

Justeru, persoalan seterusnya ialah bagaimana untuk membina sebuah nasionalisme yang lebih berketerangkuman dan pada masa yang sama mengimbangi cita-cita nasionalisme Melayu agar dapat pula menangani permasalahan yang dibawa oleh ‘keterpendaman Melayu’ itu? Ikuti huraian pembentangan cadangannya di bahagian terakhir siri rencana ini.