Menelusur India Menerusi Chennai Express

Siapa yang tidak mengenali aktor Shah Rukh Khan? Satu nama yang cukup gah bukan sahaja di persada seni India malahan di negara-negara lain di seluruh dunia yang meminati filem Bollywood termasuk di Malaysia.

Fenomena “Bollywood craze” ini menjadi ledakan pada permulaan zaman millennium sehingga beliau dianugerahkan pingat Darjah Mulia Seri Melaka (DMSM) yang membawa gelaran “Datuk” oleh Yang Dipertua Negeri Melaka, Tun Mohd Khalil Yaakob pada 2008. Penulis membesar pada zaman kegemilangan filem-filem lakonan beliau seperti Dilwale Dulhania Le Jayenge (1995), Kuch Kuch Ho Ta Hai (1998), Mohabbatein (2000), Kabhi Kushi Kabhi Gum (2001), Devdas (2002), Main Hoon Na (2004), Om Shanti Om (2007), My name is Khan (2010), Chennai Express (2013) dan banyak lagi. Pastinya, penulis juga tidak terkecuali menonton filem-filem hebat lakonan beliau pada ketika itu.

Antara filem yang dilakonkan oleh beliau, yang mana penulis begitu tertarik untuk mengulas ialah filem Chennai Express (2013) terbitan Red Chillies Entertainment. Penulis akan memfokuskan perbincangan dalam penulisan ini dari sudut budaya masyarakat India yang dipaparkan melalui filem ini. 

Sinopsis ringkas

Penceritaan filem ini bermula dengan Rahul, watak yang dimainkan oleh Shah Rukh Khan bersama dengan rakan-rakannya yang ingin bercuti ke Goa bagi menyambut kelahirannya yang ke-40 tahun. Permintaan terakhir datuk Rahul agar abunya disemadikan di Sungai Ganges dilakukan oleh neneknya manakala Rahul perlu menabur sebahagian lagi abu datuknya di Sungai Rameshwaran. Rahul menaiki kereta api ke arah India Selatan bagi mengaburi mata neneknya dan akan berhenti di stesen Kaylan untuk bertemu dengan rakan-rakannya bagi meneruskan pelan asalnya ke Goa. Pemergian Rahul membawa bersama abu datuknya diiringi oleh neneknya di stesen kereta api. Insiden bermula apabila kereta api memulakan perjalanan ke destinasi. Rahul telah membantu Meenamma, gadis dari India Selatan yang melarikan diri daripada berkahwin dengan calon suami pilihan bapanya. Kejadian ini kemudiannya membawa Rahul ke perkampungan keluarga Meenamma di Komban, Chennai, Tamil Nadu. Berikut ialah budaya India yang dapat ditelusuri dalam naratif filem ini yang berdurasi sekitar 2 jam 21 minit.

Bahasa

Bahasa yang dituturkan oleh watak-watak di dalam filem ini ialah bahasa Hindi dan bahasa Tamil dan diselitkan juga penggunaan bahasa Inggeris. Rahul berasal dari Mumbai yang merupakan ibu negeri Maharashtra terletak di bahagian India Utara yang mana bahasa pertuturan utama ialah bahasa Hindi dan Marathi manakala Meenamma dan ahli keluarganya pula berasal dari perkampungan Komban, Chennai, Tamil Nadu di India Selatan menuturkan bahasa Tamil. Melalui babak yang dipaparkan, pertukaran bahasa yang berbeza tidak difahami oleh Rahul telah mencetuskan salah faham dan berlaku adegan lucu. Hal ini kerana kedua-dua bahasa berikut berbeza dari segi linguistik. Menurut Sonia (2018), bahasa Hindi diklasifikasikan di bawah rumpun bahasa Indo-Eropah dari pengaruh keluarga Indo-Aryan yang berasaskan bahasa Sanskrit manakala bahasa Tamil dikatakan sebagai bahasa utama dalam kalangan rumpun bahasa Dravida. Bahasa Tamil juga diiktiraf sebagai bahasa klasik dan dituturkan di Sri Lanka, Malaysia, Singapura dan negara-negara lain.

Keagamaan

Majoriti masyarakat di negara India beragama Hindu. Hal ini dapat dilihat melalui upacara kematian datuk Rahul dijalankan mengikut upacara agama Hindu. Mayat datuknya dibakar dan abunya akan ditaburkan di Sungai Ganges dan Rameshwaran. Selain itu, kita juga boleh lihat kuil-kuil di India Selatan yang menjadi tempat ibadat masyarakat Hindu sepanjang naratif filem ini seperti kuil Vattamalai Murugan apabila Rahul memangku Meenamma mendaki 300 anak tangga untuk sampai ke kuil tersebut (sebenarnya hanya 100 anak tangga untuk sampai ke puncak kuil tersebut). Pemakaian kungumum pottu di dahi Meenamma oleh Rahul adalah sebagai tanda penyempurnaan ritual tradisi sebagai ‘suami dan isteri’ di kampung Vidamba. Kungumum pottu ialah serbuk kemerahan yang diperbuat daripada kunyit dan campuran perahan limau lalu dikeringkan. Serbuk ini akan dipakai oleh wanita hindu bagi melambangkan status wanita yang sudah berkahwin.

Masyarakat patriak

Tradisi perkahwinan masyarakat India dilihat masih ditentukan oleh ketua keluarga lelaki. Dalam filem tersebut, jelas menunjukkannya apabila babak Meenamma yang dipaksa berkahwin dengan pilihan bapanya, Tanggabali. Negara India merupakan sebuah masyarakat patriak yang diketuai oleh kaum lelaki. Menurut Nirola (2017);

 
“These were understood regarding the family and household; kinship and caste; culture and religion, and the Indian state, whose policies have a dynamic beaming on all other social structures. Indian feminist analysis and arguments linked the family and the economy to demonstrate, how the economic power of men and their domination of production was crucially linked to, and determined by, the organization of the family and the household. The household thus emerged as an important constituent of both production and patriarchy.”

Pada akhir cerita ini, Rahul berjaya menawan hati bapa Meenamma apabila beliau berjaya menewaskan Tanggabali setelah beradu kekuatan demi cintanya terhadap Meenamma. Kritikan Rahul kepada bapa Meenamma begitu tegar kerana mahu menentukan kehidupan Meenamma tanpa memikirkan perasaan anak gadisnya. Keadaan ini berbeza dengan situasi di Malaysia, pasangan muda yang beragama Hindu lebih terbuka untuk memilih pasangan hidup masing-masing. Walau bagaimanapun, pemilihan pasangan masih perlu dirujuk kepada golongan tua (ahli keluarga yang tua) berdasarkan sistem kasta bagi mendapat persetujuan perkahwinan tersebut. Sistem kasta bagi masyarakat India yang beragama Hindu di Malaysia masih diamalkan di dalam perkahwinan tetapi tidaklah begitu ketara seperti di negara India. Malah banyak juga yang telah meninggalkan terus sistem ini.  

Pakaian dan seni persembahan

Nyanyian dan tarian tidak dapat dipisahkan dengan budaya masyarakat India. Filem tersebut turut memaparkan tarian klasik India seperti Bharatnatyam yang ditarikan oleh Meenamma ketika lagu Titli. Gerakan tarian klasik tersebut ditarikan dengan indah dan secara tidak langsung memperkenalkan salah satu keistimewaan budaya India. Sebahagian daripada petikan lirik lagu Titli juga diambil daripada kitab Nalayira Dhivya Prabhandham, kitab suci bagi pengikut Vishnu di India Selatan berjaya membuatkan penonton terpegun dengan kombinasi kesenian yang ada padanya. Aspek pemakaian tradisi India Selatan seperti sari, dhoti dan lungi juga ditonjolkan sepanjang naratif filem ini terutamanya ketika babak tarian antara Rahul dan Meenamma ketika menyanyikan Kashmir Main Tu Kanyakumari. Lungi ialah sarong yang selalunya dipakai oleh kaum lelaki di India Selatan yang sama seperti kain pelikat yang dipakai oleh masyarakat Melayu. Pemilihan busana sari oleh Meenamma sangat menarik perhatian penonton. Trend colour- blocking yang popular pada tahun 2010-2011 telah lama wujud dalam masyarakat India bagi pemilihan busana sari.

Makanan

Aspek penelitian terhadap makanan masyarakat India Selatan dapat dilihat ketika babak Rahul terjaga daripada tidur dan salah seorang daripada sepupu Meenamma menjemput Rahul untuk bersarapan. Babak ini berlaku ketika kereta api berhenti di stesen Singapuram Road Railway Station sebelum meneruskan perjalanan ke Komban. Makanan tradisi India Selatan seperti idli dan nasi daun pisang dipaparkan pada babak tersebut. Menurut Itwarah (2019), idli boleh dimakan waktu sarapan atau sebagai makanan ringan. Sumber kacang vigna mungo dan nasi ialah bahan utama bagi penghasilan idli. Idli di makan bersama dengan sanna, rave atau sambar idli. Penggunaan daun pisang bagi menggantikan pinggan nasi amat sinonim dalam masyarakat India. Nasi daun pisang akan dihidangkan bersama pelbagai jenis sayuran, jeruk, yogurt, papadom, kari ikan, daging dan sebagainya. Makanan ini merupakan makanan vegetarian bagi masyarakat India dan kebiasaannya kuah kari sahaja dihidangkan tanpa daging sementara cara menikmati hidangan ini adalah menggunakan tangan. Penulis pastinya mempunyai pilihan hidangan nasi daun pisang istimewa tersendiri iaitu di Kanna Curry House, Seksyen 17, Petaling Jaya.

Kesimpulan

Naratif filem ini berjaya memperkenalkan budaya masyarakat India Selatan terutamanya kepada penonton luar. Genre komedi yang diselitkan berikutan lakonan berkesan oleh para pelakon sehingga tidak kering gusi dibuatnya agar penonton kekal menyaksikan sehingga pengakhiran filem.

Tidak dinafikan sinematografi yang menarik dan memukau ini boleh menjadi tarikan pelancongan untuk berkunjung ke India seperti Air Terjun Dudhsagar dan juga perkampungan-perkampungan di India Selatan dalam filem ini. Unsur budaya India yang ditonjolkan dalam filem ini berterusan dan ada yang masih diamalkan oleh masyarakat India di Malaysia. Hal ini demikian kerana, berdasarkan sorotan sejarah, kebanyakan imigran India yang berasal dari Tamil Nadu bekerja di Tanah Melayu sebelum merdeka. Mereka menjadi warganegara Persekutuan Tanah Melayu dan membentuk sub kumpulan etnik India. Kesinambungan budaya tradisi India ini secara tidak langsung menambah corak budaya yang rencam di Malaysia.

Bahan rujukan:

Itwara. (2019, Mei 23). 29 Makanan Tradisional India Unik Dan Terbaik (Anda Dah TRY Semua?). Retrieved from https://saji.my/makanan-tradisional-india/

Nirola. B (2017, Disember 27). Patriarchy and the Status of Women in the Society. Retrieved from https://www.youthkiawaaz.com/2017/12/role-of-patriarchy-and-status-of-women-in-indian-society/

Sonia (2018, August 23). Where Does the Hindi Language Come From? Retrieved from https://www.superprof.co.uk/blog/hindi-language-history/

Tanda Putera, Suhaimi Baba dan Tun Razak

Oleh: Haris Zuan

Saya menonton Tanda Putera ketika tayangannya mula lesu meskipun tidak sampai seminggu berada di pawagam. Barangkali juga ulasan ini juga tidak lagi memancing minat ramai.

Awalnya saya khuatir tidak dapat menonton filem itu di pawagam kerana tindakaan Kerajaan Negeri Pulau Pinang yang ingin ‘menasihati’ agar pawagam di negeri itu tidak menayangkan filem arahan Shuhaimi Baba itu. Namun, saya lega apabila nasihat itu diperjelaskan semula oleh Ketua Menteri, Lim Guan Eng bukan sebagai larangan. Semoga tidak akan ada mana-mana filem, buku, atau musik yang diharamkan di negeri itu.

Lega saya itu juga kerana saya ingin menyambut cabaran Suhaimi Baba agar mereka yang mengkritik filem beliau itu, harus menonton filem itu dulu. Ya, saya kira ini adalah permintaan yang adil dan kepada Shuhaimi Baba, ini ulasan saya sebagai orang di luar dunia filem.

Pada awalnya, saya menyangka filem ini berkenaan dengan peristiwa 13 Mei 1969 dan bagaimana Allahyarham Tun Razak, Perdana Menteri Kedua bekerjasama dengan Tun Dr Ismail Abdul Rahman dalam Majlis Gerakan Negara (MAGERAN) untuk memulihkan semula keamanan di Malaysia.

Malah, tumpuan minat saya bukan bagaimana Shuhaimi Baba menggambarkan Parti Tindakan Demokratik (DAP) dalam filem itu, kerana sudah sedia maklum akan sikap beliau terhadap parti bukan berasaskan kaum ini. Sebaliknya saya, lebih berminat untuk melihat bagaimana pengarah filem Hati Malaya (2007), Mimpi Moon (2000) dan Ringgit Kasorrga (1995) ini mempotretkan peranan dan kedudukan Tunku Abdul Rahman, Perdana Menteri Pertama yang juga Bapa Kemerdekaan dalam filem itu.

Bagi mereka yang menghargai sejarah, menekuninya dengan jujur dan ikhlas mencermati sejarah daripada pelbagai sumber, pasti akan mendapati filem ini sangat mengecewakan. Pertamanya, kerana filem yang kononnya berdasarkan sejarah ini amat tohor serta dangkal kajiannya. Sangat malang bagi sebuah filem yang dibiayai oleh dana awam.

Entah suatu yang disengajakan atau tidak, Tunku digambarkan hampir tiada peranan dalam mendepani Tragedi 13 Mei dan segala-galanya diletakkan dipundak Tun Razak serta Dr Ismail, meskipun pada saat itu Tunku masih lagi Perdana Menteri. Malah, Tanda Putera seakan ingin memberi bayangan saat Dr Ismail menyertai semula Kabinet Tunku, beliau melaporkan diri kepada Tun Razak, bukan Tunku.

Mungkin juga filem yang dibiayai oleh FINAS itu tidak mahu menerima kenyataan bahawa 13 Mei merupakan peristiwa yang membawa kepada pengunduran Tunku. Tunku yang sejak awal tidak senang dengan Mahathir, anak muda ketika itu yang lantang mengkritik kepimpinan negara (nilai yang kini beliau tolak dan sifatkan sebagai kurang ajar serta tidak bersyukur), kemudiannya menjadi pembangkang sehingga akhir hayatnya dan mati di luar UMNO – sebagaimana takdir pengasas UMNO sendiri, Datuk Onn. Polemik ini nampaknya tidak dizahirkan dalam filem itu walaupun bayangannya sekali pun, apatah lagi konflik serta desar-desus mengenai kepimpinan dalam UMNO ketika itu.

Tambah aneh, hampir semua perbualan Tunku, Tun Razak dan Dr Ismail dalam bahasa Melayu, sesuatu yang tidak bertepatan dengan fakta sejarahnya. Malah, sehingga kini, sebagaimana umum maklum, bapak menteri kita masih lagi berbual dalam bahasa Inggeris dan banyak mesyuarat diadakan dalam bahasa Inggeris.

Saya dapat merasakan betapa tergesa-gesanya filem itu disiapkan dengan 20 minit pertama penuh dengan babak yang sarat dengan imaginasi liar tanpa penjelasan yang mungkin sengaja dibiarkan kabur serta berkecamuk. Babak itu yang terang-terangan datang daripada imej popular media arus perdana konservatif kanan dan tiada silang semak (cross-check) yang sumber berbeza. Sebagai contoh, imej Datuk Harus Idris, Menteri Besar Selangor ketika itu yang kemudiannya dipenjarakan kerana rasuah dan pecah amanah, lakonan Bell Ngasri yang digambarkan sebagai pemimpin yang cuba mengelak sebarang provokasi dan ini tidak mencerminkan fakta sejarah.

Malah, lebih mengecewakan, peranan dan sumbangan Tun Razak tidak dapat dipersembahkan dengan baik oleh Tanda Putera. Tanda Putera gagal membina naratif perjuangan apatah lagi mempersembahkan pemikiran Tun Razak dalam bentuk filem. Tun Razak di tangan Shuhaimi Baba seolah-olah seorang Perdana Menteri yang bergantung kepada Timbalannya semata-mata dan hanya resah dengan penyakitnya.

Paling mengganggu adalah kenyataan bahawa sumbangan terbesar Tun Razak sehingga diberi gelaran kehormatan Bapa Pembangunan tidak dicerminkan melalui Tanda Putera. Tanda Putera adalah filem yang cemas dan sentiasa terburu plotnya, sekejap ke sana sekejap ke mari tanpa naratif yang jelas dan kukuh. Felda, UDA, Dasar Ekonomi Baru dan yang penting falsafah pembangunan Tun Razak kelihatanya terlalu berat dan tidak tergapai oleh Shuhaimi Baba.

Jangan-jangan cemas dan terburu-buru itu lahir daripada keinginan untuk memenuhi kehendak dan selera mereka yang mahu menuai laba daripada filem yang pada awalnya mahu mengangkat Tun Razak ini.

Mudah untuk memahami tindakan pengarah filem yang cenderung untuk bekerja dengan pelakon yang sama bagi beberapa filem – keserasian, kefahaman bersama dan hubungan personal. Mungkin atas alasan itu Shuhaimi Baba menyerahkan watak Tun Razak kepada Rusdi Ramli. Namun, saya berasa di sebalik kerja keras dan kesungguhan pelakon hebat Rusdi Ramli ini untuk menjiwai watak Tun Razak, masih terdapat rasa janggal terhadap lakonan beliau berbanding dengan Hasnul Rahmat yang pada saya paling menyerlah membawakan watak Tun Hussein Onn dengan sungguh meyakinkan serta mengesankan meskipun hanya watak sampingan.

Akhir sekali, Tanda Putera menginsafkan saya dan makin mengukuhkan kepercayaan saya, bahawa filem yang baik adalah filem yang ikhlas untuk bercerita – ya, ikhlas itu yang paling sukar saya temui dalam naskah Shuhaimi Baba ini.