Menelusur India Menerusi Chennai Express

Siapa yang tidak mengenali aktor Shah Rukh Khan? Satu nama yang cukup gah bukan sahaja di persada seni India malahan di negara-negara lain di seluruh dunia yang meminati filem Bollywood termasuk di Malaysia.

Fenomena “Bollywood craze” ini menjadi ledakan pada permulaan zaman millennium sehingga beliau dianugerahkan pingat Darjah Mulia Seri Melaka (DMSM) yang membawa gelaran “Datuk” oleh Yang Dipertua Negeri Melaka, Tun Mohd Khalil Yaakob pada 2008. Penulis membesar pada zaman kegemilangan filem-filem lakonan beliau seperti Dilwale Dulhania Le Jayenge (1995), Kuch Kuch Ho Ta Hai (1998), Mohabbatein (2000), Kabhi Kushi Kabhi Gum (2001), Devdas (2002), Main Hoon Na (2004), Om Shanti Om (2007), My name is Khan (2010), Chennai Express (2013) dan banyak lagi. Pastinya, penulis juga tidak terkecuali menonton filem-filem hebat lakonan beliau pada ketika itu.

Antara filem yang dilakonkan oleh beliau, yang mana penulis begitu tertarik untuk mengulas ialah filem Chennai Express (2013) terbitan Red Chillies Entertainment. Penulis akan memfokuskan perbincangan dalam penulisan ini dari sudut budaya masyarakat India yang dipaparkan melalui filem ini. 

Sinopsis ringkas

Penceritaan filem ini bermula dengan Rahul, watak yang dimainkan oleh Shah Rukh Khan bersama dengan rakan-rakannya yang ingin bercuti ke Goa bagi menyambut kelahirannya yang ke-40 tahun. Permintaan terakhir datuk Rahul agar abunya disemadikan di Sungai Ganges dilakukan oleh neneknya manakala Rahul perlu menabur sebahagian lagi abu datuknya di Sungai Rameshwaran. Rahul menaiki kereta api ke arah India Selatan bagi mengaburi mata neneknya dan akan berhenti di stesen Kaylan untuk bertemu dengan rakan-rakannya bagi meneruskan pelan asalnya ke Goa. Pemergian Rahul membawa bersama abu datuknya diiringi oleh neneknya di stesen kereta api. Insiden bermula apabila kereta api memulakan perjalanan ke destinasi. Rahul telah membantu Meenamma, gadis dari India Selatan yang melarikan diri daripada berkahwin dengan calon suami pilihan bapanya. Kejadian ini kemudiannya membawa Rahul ke perkampungan keluarga Meenamma di Komban, Chennai, Tamil Nadu. Berikut ialah budaya India yang dapat ditelusuri dalam naratif filem ini yang berdurasi sekitar 2 jam 21 minit.

Bahasa

Bahasa yang dituturkan oleh watak-watak di dalam filem ini ialah bahasa Hindi dan bahasa Tamil dan diselitkan juga penggunaan bahasa Inggeris. Rahul berasal dari Mumbai yang merupakan ibu negeri Maharashtra terletak di bahagian India Utara yang mana bahasa pertuturan utama ialah bahasa Hindi dan Marathi manakala Meenamma dan ahli keluarganya pula berasal dari perkampungan Komban, Chennai, Tamil Nadu di India Selatan menuturkan bahasa Tamil. Melalui babak yang dipaparkan, pertukaran bahasa yang berbeza tidak difahami oleh Rahul telah mencetuskan salah faham dan berlaku adegan lucu. Hal ini kerana kedua-dua bahasa berikut berbeza dari segi linguistik. Menurut Sonia (2018), bahasa Hindi diklasifikasikan di bawah rumpun bahasa Indo-Eropah dari pengaruh keluarga Indo-Aryan yang berasaskan bahasa Sanskrit manakala bahasa Tamil dikatakan sebagai bahasa utama dalam kalangan rumpun bahasa Dravida. Bahasa Tamil juga diiktiraf sebagai bahasa klasik dan dituturkan di Sri Lanka, Malaysia, Singapura dan negara-negara lain.

Keagamaan

Majoriti masyarakat di negara India beragama Hindu. Hal ini dapat dilihat melalui upacara kematian datuk Rahul dijalankan mengikut upacara agama Hindu. Mayat datuknya dibakar dan abunya akan ditaburkan di Sungai Ganges dan Rameshwaran. Selain itu, kita juga boleh lihat kuil-kuil di India Selatan yang menjadi tempat ibadat masyarakat Hindu sepanjang naratif filem ini seperti kuil Vattamalai Murugan apabila Rahul memangku Meenamma mendaki 300 anak tangga untuk sampai ke kuil tersebut (sebenarnya hanya 100 anak tangga untuk sampai ke puncak kuil tersebut). Pemakaian kungumum pottu di dahi Meenamma oleh Rahul adalah sebagai tanda penyempurnaan ritual tradisi sebagai ‘suami dan isteri’ di kampung Vidamba. Kungumum pottu ialah serbuk kemerahan yang diperbuat daripada kunyit dan campuran perahan limau lalu dikeringkan. Serbuk ini akan dipakai oleh wanita hindu bagi melambangkan status wanita yang sudah berkahwin.

Masyarakat patriak

Tradisi perkahwinan masyarakat India dilihat masih ditentukan oleh ketua keluarga lelaki. Dalam filem tersebut, jelas menunjukkannya apabila babak Meenamma yang dipaksa berkahwin dengan pilihan bapanya, Tanggabali. Negara India merupakan sebuah masyarakat patriak yang diketuai oleh kaum lelaki. Menurut Nirola (2017);

 
“These were understood regarding the family and household; kinship and caste; culture and religion, and the Indian state, whose policies have a dynamic beaming on all other social structures. Indian feminist analysis and arguments linked the family and the economy to demonstrate, how the economic power of men and their domination of production was crucially linked to, and determined by, the organization of the family and the household. The household thus emerged as an important constituent of both production and patriarchy.”

Pada akhir cerita ini, Rahul berjaya menawan hati bapa Meenamma apabila beliau berjaya menewaskan Tanggabali setelah beradu kekuatan demi cintanya terhadap Meenamma. Kritikan Rahul kepada bapa Meenamma begitu tegar kerana mahu menentukan kehidupan Meenamma tanpa memikirkan perasaan anak gadisnya. Keadaan ini berbeza dengan situasi di Malaysia, pasangan muda yang beragama Hindu lebih terbuka untuk memilih pasangan hidup masing-masing. Walau bagaimanapun, pemilihan pasangan masih perlu dirujuk kepada golongan tua (ahli keluarga yang tua) berdasarkan sistem kasta bagi mendapat persetujuan perkahwinan tersebut. Sistem kasta bagi masyarakat India yang beragama Hindu di Malaysia masih diamalkan di dalam perkahwinan tetapi tidaklah begitu ketara seperti di negara India. Malah banyak juga yang telah meninggalkan terus sistem ini.  

Pakaian dan seni persembahan

Nyanyian dan tarian tidak dapat dipisahkan dengan budaya masyarakat India. Filem tersebut turut memaparkan tarian klasik India seperti Bharatnatyam yang ditarikan oleh Meenamma ketika lagu Titli. Gerakan tarian klasik tersebut ditarikan dengan indah dan secara tidak langsung memperkenalkan salah satu keistimewaan budaya India. Sebahagian daripada petikan lirik lagu Titli juga diambil daripada kitab Nalayira Dhivya Prabhandham, kitab suci bagi pengikut Vishnu di India Selatan berjaya membuatkan penonton terpegun dengan kombinasi kesenian yang ada padanya. Aspek pemakaian tradisi India Selatan seperti sari, dhoti dan lungi juga ditonjolkan sepanjang naratif filem ini terutamanya ketika babak tarian antara Rahul dan Meenamma ketika menyanyikan Kashmir Main Tu Kanyakumari. Lungi ialah sarong yang selalunya dipakai oleh kaum lelaki di India Selatan yang sama seperti kain pelikat yang dipakai oleh masyarakat Melayu. Pemilihan busana sari oleh Meenamma sangat menarik perhatian penonton. Trend colour- blocking yang popular pada tahun 2010-2011 telah lama wujud dalam masyarakat India bagi pemilihan busana sari.

Makanan

Aspek penelitian terhadap makanan masyarakat India Selatan dapat dilihat ketika babak Rahul terjaga daripada tidur dan salah seorang daripada sepupu Meenamma menjemput Rahul untuk bersarapan. Babak ini berlaku ketika kereta api berhenti di stesen Singapuram Road Railway Station sebelum meneruskan perjalanan ke Komban. Makanan tradisi India Selatan seperti idli dan nasi daun pisang dipaparkan pada babak tersebut. Menurut Itwarah (2019), idli boleh dimakan waktu sarapan atau sebagai makanan ringan. Sumber kacang vigna mungo dan nasi ialah bahan utama bagi penghasilan idli. Idli di makan bersama dengan sanna, rave atau sambar idli. Penggunaan daun pisang bagi menggantikan pinggan nasi amat sinonim dalam masyarakat India. Nasi daun pisang akan dihidangkan bersama pelbagai jenis sayuran, jeruk, yogurt, papadom, kari ikan, daging dan sebagainya. Makanan ini merupakan makanan vegetarian bagi masyarakat India dan kebiasaannya kuah kari sahaja dihidangkan tanpa daging sementara cara menikmati hidangan ini adalah menggunakan tangan. Penulis pastinya mempunyai pilihan hidangan nasi daun pisang istimewa tersendiri iaitu di Kanna Curry House, Seksyen 17, Petaling Jaya.

Kesimpulan

Naratif filem ini berjaya memperkenalkan budaya masyarakat India Selatan terutamanya kepada penonton luar. Genre komedi yang diselitkan berikutan lakonan berkesan oleh para pelakon sehingga tidak kering gusi dibuatnya agar penonton kekal menyaksikan sehingga pengakhiran filem.

Tidak dinafikan sinematografi yang menarik dan memukau ini boleh menjadi tarikan pelancongan untuk berkunjung ke India seperti Air Terjun Dudhsagar dan juga perkampungan-perkampungan di India Selatan dalam filem ini. Unsur budaya India yang ditonjolkan dalam filem ini berterusan dan ada yang masih diamalkan oleh masyarakat India di Malaysia. Hal ini demikian kerana, berdasarkan sorotan sejarah, kebanyakan imigran India yang berasal dari Tamil Nadu bekerja di Tanah Melayu sebelum merdeka. Mereka menjadi warganegara Persekutuan Tanah Melayu dan membentuk sub kumpulan etnik India. Kesinambungan budaya tradisi India ini secara tidak langsung menambah corak budaya yang rencam di Malaysia.

Bahan rujukan:

Itwara. (2019, Mei 23). 29 Makanan Tradisional India Unik Dan Terbaik (Anda Dah TRY Semua?). Retrieved from https://saji.my/makanan-tradisional-india/

Nirola. B (2017, Disember 27). Patriarchy and the Status of Women in the Society. Retrieved from https://www.youthkiawaaz.com/2017/12/role-of-patriarchy-and-status-of-women-in-indian-society/

Sonia (2018, August 23). Where Does the Hindi Language Come From? Retrieved from https://www.superprof.co.uk/blog/hindi-language-history/

Laporan Siri Syarahan Negara Idaman oleh Chandra Muzaffar

Tarikh: 8 Ogos 2019
Masa: 10.00 pagi – 12.30 tengahari
Tempat: Bilik Mesyuarat IKMAS, UKM
Jumlah Peserta: 20 orang

Pendahuluan

Syarahan Negara Idaman adalah merupakan salah satu program yang dijalankan oleh pihak Naratif Malaysia (NM). Program ini bertujuan untuk merungkaikan persoalan yang menjadi intipati kepada cita-cita Negara Idaman iaitu tentang identiti kebangsaan – siapa dan bagaimana menjadi orang Malaysia. Program syarahan anjuran bersama IKMAS, Naratif Malaysia (NM) dan Penang Institute (PI) ini bakal melibatkan pelbagai tokoh. Untuk siri kali ini pihak penganjur telah berjaya menampilkan seorang sosok intelektual yang tidak asing lagi dalam perbincangan negara-bangsa iaitu Dr. Chandra Muzaffar. Beliau membawa tajuk “Setelah 9 Mei 2018: Masa Depan Bangsa Malaysia”. Malah, menurut saudara Ruhan Shahrir yang merupakan pemudahcara bagi syarahan kali ini, Dr Chandra Muzaffar merupakan seorang sosok intelektual-aktivis memandangkan penglibatan beliau secara aktif dalam organisasi-organisasi bukan kerajaan yang banyak memperjuangkan agenda hak asasi manusia, keadilan sejagat, kebebasan dan perpaduan. Beliau sekarang adalah merupakan Presiden JUST (International Movement for a Just World) yang merupakan sebuah organisasi bukan kerajaan. Organisasi ini bertujuan untuk membangkitkan kesedaran berpandukan ilmu pengetahuan dan asas intelektual bagi mewujudkan sebuah dunia dengan sistem tatakelola yang adil.

Pengisian Syarahan

Syarahan kali ini dimudahcara oleh saudara Ruhan Shahrir Abdul Halim yang merupakan seorang felo penyelidik di Institut Kajian Etnik (KITA) UKM. Beliau memulakan majlis dengan memperkenalkan kepada para hadirin tentang latar belakang penceramah pada kali ini yang bukan sahaja seorang bekas ahli akademik di USM dan UM bahkan pernah bertanding dalam pilihan raya umum tahun 1999 di kerusi Parlimen Bandar Tun Razak mewakili Parti Keadilan Rakyat. Beliau juga sempat berkongsi tentang salah satu karya Dr Chandra yang berupaya memberikan kesan dalam membentuk pandangannya terutama dalam membincangkan perkembangan Islam di Malaysia iaitu buku yang berjudul “Islamic Resurgence in Malaysia”. Kemudian, moderator memberikan peluang kepada Pengarah IKMAS, Profesor Dr. Sufian Jusoh untuk memberikan kata-kata aluan seterusnya merasmikan majlis syarahan pada hari tersebut. Beliau menzahirkan rasa bersyukur atas inisiatif yang dijalankan serta dalam masa yang sama mengalu-alukan kedatangan Dr. Chandra Muzaffar selaku tetamu istimewa pada program tersebut.

Syarahan Negara Idaman dimulakan oleh Dr Chandra dengan beliau terlebih dahulu memberikan penghargaan kepada pihak penganjur kerana menjemput beliau untuk membincangkan sebuah tajuk yang sehingga hari ini belum mampu diselesaikan secara tuntas dalam negara masyarakat majmuk di Malaysia. Oleh sebab itu, beliau menyatakan mana-mana perbincangan tentang Bangsa Malaysia dalam konteks perpaduan dan keharmonian adalah merupakan tajuk yang begitu dekat dengan hati sanubari beliau memandangkan ianya adalah sebahagian daripada perjuangan beliau selama ini. Hal ini boleh kita lihat menerusi usaha beliau samada melalui idea-idea yang dicurahkan dalam bentuk penulisan serta penglibatan dalam organisasi masyarakat warga (civil society) yang bertujuan untuk merealisasi cita-cita perpaduan dan keharmonian masyarakat di Malaysia.

Perbahasan tentang persoalan Bangsa Malaysia mula dibincangkan secara lebih serius terutamanya pada era Perdana Menteri Keempat apabila beliau telah meletakkan idea Bangsa Malaysia sebagai salah satu daripada sembilan cabaran yang perlu digalas dalam Wawasan 2020. Agenda pemodenan Malaysia yang ingin dicapai melalui Wawasan 2020 mempunyai dua tujuan iaitu tujuan dari sudut ekonomi melalui program industrialisasi dan tujuan dari sudut politik melalui idea tentang Bangsa Malaysia – identiti kebangsaan yang sepunya bagi rakyat Malaysia. Namun, apa yang menjadi masalah tentang idea Bangsa Malaysia dalam Wawasan 2020 ini adalah ketiadaan perincian tentang bagaimana bentuk atau model Bangsa Malaysia yang ingin dicapai. Hal ini menyebabkan apabila idea Bangsa Malaysia yang sifatnya masih terlalu umum dilontarkan ke dalam minda masyarakat khususnya dalam perbincangan ruang awam, telah menghasilkan pelbagai tafsiran tentang konsep Bangsa Malaysia dalam kalangan masyarakat.

Dalam syarahan kali ini, Dr. Chandra hanya memfokuskan kepada dua tafsiran yang muncul dalam dua kelompok utama rakyat Malaysia iaitu tafsiran daripada kelompok Melayu dan kelompok bukan Melayu. Pendekatan yang diambil oleh Dr Chandra dalam menghuraikan dua tafsiran ini adalah dengan menggunakan kaedah “historical sociology” yang melihat sesebuah fenomena sosial dalam hubungan pembentukannya dengan faktor sejarah. Tafsiran terhadap konsep Bangsa Malaysia yang pertama adalah tafsiran yang muncul dalam kelompok bukan Melayu. Konsep Bangsa Malaysia yang dilancarkan pada tahun 1991 boleh kita andaikan disambut baik oleh kelompok bukan Melayu apabila menunjukkan pola sokongan yang baik dalam keputusan pilihan raya umum 1995 kepada kerajaan Barisan Nasional yang memerintah waktu itu.  Hal ini menurut Dr. Chandra adalah kerana kelompok ini melihat gagasan ataupun idea tentang Bangsa Malaysia yang ingin diwujudkan sebagai suatu usaha yang berupaya untuk membuka jalan kepada pelaksanaan agenda kesamarataan kepada seluruh rakyat Malaysia. Bagi kelompok ini, mereka merasakan persoalan kedudukan istimewa orang Melayu, Bahasa Melayu dan agama Islam seperti yang termaktub dalam perlembagaan telah menjadi penghalang selama ini kepada idea kesamarataan.

Menerusi ulasan yang disampaikan oleh Dr. Chandra, tafsiran yang diberikan oleh kelompok ini ada kebenarannya juga, namun pendekatan yang diambil oleh mereka dalam beberapa keadaan agak bermasalah kerana tidak mengambilkira faktor realiti di lapangan yang berbeza-beza dan tidak menghubungkan permasalahan realiti hari ini dengan proses sejarah pembentukannya yang panjang. Sebagai contoh dari sudut sosioekonomi, beliau membayangkan dua situasi yang berbeza di antara golongan miskin (B40) di pedalaman Sarawak dengan golongan kelas menengah atasan di Selangor memerlukan dua pelaksanaan polisi yang berbeza dengan mengambilkira faktor persekitaran masing-masing yang juga turut berbeza. Hal inilah yang membawa kepada hujah beliau tentang idea kesamarataan yang diperjuangkan oleh kelompok bukan Melayu tadi sangat berkait rapat dengan soal keadilan supaya setiap kelompok masyarakat mendapat layanan yang setimpal dan mampu menyelesaikan masalah dunia sosial mereka. Dari sudut sosiobudaya pula, Dr. Chandra membangkitkan tentang persoalan kedudukan Bahasa Melayu sebagai bahasa yang diutamakan mengatasi bahasa-bahasa lain yang wujud di Malaysia terutamanya Bahasa Cina dan Tamil. Menurut beliau, inilah yang dikatakan pendekatan mereka yang agak bermasalah kerana tidak mengambilkira konteks khususnya dari aspek sejarah dan perkembangan sejarah yang meletakkan Bahasa Melayu sebagai bahasa perantara (lingua franca) di benua nusantara ini.

Manakala, tafsiran terhadap konsep Bangsa Malaysia yang kedua adalah yang datang daripada pandangan kelompok orang Melayu. Menurut Dr. Chandra, terdapat sebahagian daripada kelompok orang Melayu ini yang merasakan bahawa Malaysia sebagai sebuah negara Melayu atau dalam istilah sejarahnya sebagai Tanah Melayu. Dalam menghuraikan tafsiran yang kedua ini, beliau berpandangan bahawa ianya juga adalah agak bermasalah khususnya dalam rangka untuk mencapainya kerana tidak melihat dengan serius kepada proses pensejarahan terutamanya sejarah bagaimana kemasukan kelompok bukan Melayu ke dalam Tanah Melayu yang kemudiannya adalah Malaysia. Malahan, beliau juga sempat menyinggung Bangsa Melayu sebagai bangsa yang rugi kerana perjuangan nasionalisme Melayu dalam sejarah ternyata tidak berupaya untuk mewujudkan negara Melayu sebagaimana yang berlaku di negara-negara lain seperti Indonesia. Natijahnya, yang wujud adalah negara Malaysia yang sifatnya pelbagai kaum di mana bangsa Melayu turut termasuk menjadi kaum Melayu daripada pelbagai kaum yang wujud di Malaysia. Dari aspek sejarah kemasukan bukan Melayu tadi, beliau membahagikan sejarah tersebut kepada dua tempoh masa iaitu sebelum kemasukan penjajah dan selepas kemasukan penjajah. Semasa tempoh sebelum kemasukan penjajah, penghijrahan dan proses mastautin yang berlaku adalah secara semulajadi (natural migration) yang tidak membawa masalah-masalah yang besar kepada masyarakat setempat pada masa itu memandangkan jumlah peratusannya juga yang agak kecil. Namun, yang menjadi masalah adalah pada tempoh selepas kemasukan penjajah kerana proses yang berlaku bukan lagi proses yang disebut natural migration. Menurut beliau, ada dua sebab kenapa proses ini bermasalah adalah kerana peratusan migrasi yang besar dan peranan kepimpinan peribumi yang tidak berupaya menghalang keputusan penjajah yang bertindak mengawal penuh terhadap proses migrasi ini.

Bagi pandangan Dr. Chandra, dua tafsiran yang dibentangkan ini adalah merupakan antara penghalang kepada perpaduan nasional yang ingin dicapai. Di akhir sesi syarahan kali ini, beliau telah mengusulkan suatu jalan penyelesaian kepada masalah yang telah dibincangkan iaitu melalui jalan perlembagaan dan pendidikan. Di antara rahmat atau keberuntungan yang besar bagi Malaysia adalah pada struktur perlembagaan Malaysia yang telah digubal yang cuba untuk mencantumkan kelompok-kelompok yang ada dalam erti kata ingin mencapai keseimbangan. Sebagai contoh, walaupun Perkara 153 secara jelas menyebut tentang kedudukan orang Melayu dan bumiputera namun dalam masa yang sama turut menetapkan tentang hak bukan Melayu juga akan terjamin. Begitu juga hal dan keadaannya dalam perkara bahasa dan agama. Melalui jalan perlembagaan, aspek yang terpenting di dalamnya adalah tentang aspek kewarganegaraan. Daripada aspek kewarganegaraan kemudiannya akan timbul pula dua hal yang utama iaitu persoalan hak dan persoalan tanggungjawab. Dalam realiti dunia moden pada hari ini, persoalan hak menurut beliau sudah jelas termaktub dalam perlembagaan namun persoalan tentang tanggungjawab masih kurang diberi perhatian untuk diterapkan kepada setiap warganegara. Justeru itu, beliau mengusulkan di hujung sesi suatu konsep yang disebut “konsep insan” dari sudut kemuliaan dan kehormatannya yang harus diberikan pendidikan tentang elemen tanggungjawab sebagai seorang warganegara Malaysia dan salah satu daripadanya adalah tanggungjawab untuk memahami dan menghargai sejarah.

Penutup

Syarahan kali ini disudahi dengan ucapan penutup oleh saudara Ruhan Shahrir yang membuat kesimpulan ringkas terhadap syarahan yang telah disampaikan oleh Dr Chandra. Beliau menegaskan bahawa perbahasan tentang persoalan Bangsa Malaysia adalah merupakan sebuah proses yang akan terus berjalan dan memerlukan penglibatan semua pihak untuk turut sama menjayakannya. Beliau juga turut mengucapkan ribuan terima kasih kepada para hadirin yang terdiri daripada pelbagai pihak atas kehadiran dan penyertaan yang diberikan sepanjang perbincangan berlangsung.