Laporan (III) Forum Naratif Malaysia: Masa Depan Politik Kaum dan Agama

Oleh: Ellisa Agatha

Pada 10 Mei 2018, di ufuk langit tanah air yang tercinta, keheningan embun pagi terasa berbeza sekali. Tiada sesiapa pun yang mengungkapkan kata-kata. Mereka terpaku. Kelihatan air mata membasahi pipi, ada yang gembira ada juga yang berduka. Pilihan Raya Umum ke-14 memberikan sinar baharu untuk Malaysia, tanah air yang tercinta.

Tampaknya, peralihan tampuk pemerintahan negara daripada orde lama selama 61 tahun telah membawakan sebuah pengharapan baharu untuk tanah tumpahnya darahku ini. Hari itu merupakan hari yang bersejarah yang telah menggegarkan dunia. Buat pertama kalinya, munculnya sebuah kerajaan yang diberikan mandat oleh rakyat untuk mewakili suara mereka. Buat pertama kalinya, seorang mantan Perdana Menteri kembali ke pentas politik untuk mencorakkan kembali negara ini.

Seiring dengan perubahan yang berlaku, marilah kita berbicara mengenai politiking yang menggunakan isu ketuanan dalam mencapai kekuasaan didalam sebuah pemerintahan. Tidak dapat dinafikan, sentimen politik kaum dan agama sering digendangkan dan merupakan isu yang utama dalam meraih sokongan rakyat. Polarisasi kaum jelas mewujudkan jurang di antara mereka yang berlainan agama dan bangsa. Tidak dapat kita nafikan, politik perkauman dan agama ini jelas telah bermula sebelum PRU-14 lagi.

Mengimbau kembali sejarah hitam 13 Mei 1969, isu perkauman telah dibangkitkan serta orang Melayu dimomokkan dengan naratif Melayu iaitu orang Melayu hilang kuasa serta orang Cina mengusir Melayu daripada tanah air sendiri. Berganjak kepada pasca PRU-14 pula, Malaysia kini mempunyai cabaran yang lebih luas apabila berlakunya kejatuhan Parti Dominan iaitu Barisan Nasional kepada Parti Pakatan Harapan yang dijalinkan melalui kerjasama DAP, PKR, AMANAH dan PPBM.

Menurut Syahredzan Johan (2019), kegusaran rakyat jelas ketara apabila tradisi perlantikan jawatan penting berubah daripada kalangan orang Melayu dan Islam kepada orang bukan Melayu dan bukan Islam. Ia dapat dilihat melalui perlantikan Peguan Negara Malaysia, Tommy Thomas serta perlantikan Guan Eng sebagai Menteri Kewangan Malaysia. Politik perkauman dan agama ini kian membarah kesan daripada sifat ego sesebuah kaum untuk mendominasi kekuasaan tersebut. Misalnya, kerjasama UMNO-PAS melalui Penyatuan Ummah (blok oposisi) yang memperjuangkan isu-isu yang memperjuangkan Islam. Namun, adakah matlamatnya adalah benar-benar untuk memperjuangkan agama atau hanyalah sebagai modus operandi demi meraih undian kaum majoriti semata-mata? Demokrasi di Malaysia yang membenarkan persaingan antara agama menerusi politik kepartian tampaknya menimbulkan rasa perbezaan yang seterusnya membawa kepada persaingan antara parti-parti yang lain.

 Kerelevanan politik perkauman dan agama ini sehingga kini menjadi topik debatan dan perbincangan di negara kita. Misalnya, kekalahan BN dapat dilihat kerana parti tersebut terlampau menggunakan isu politik kaum dan agama sebagai isu yang utama. Menurut Pamela Yong (2019), UMNO bertanggungjawab akan pengundi Cina yang masih kekal menyokong PH dalam PRK DUN Semenyih baru-baru ini. Hal ini demikian kerana, kekurangan sokongan pengundi Cina yang diberikan kepada BN adalah berpunca daripada kenyataan sensitif dan bersifat perkauman yang dibuat oleh pimpinan tertinggi UMNO sewaktu berkempen. (Sinar Harian, 2019) Namun, M.K.Keong (2019) berpendapat bahawa perjuangan ini berada pada landasan yang tepat kerana melalui kewujudan isu ini, ia telah mewujudkan sebuah ruang bagi multiracial party dalam menentukan hala tuju politik Malaysia. Beliau beranggapan bahawa seperti ekonomi laissez-faire, sekiranya rakyat menolak maka ia tidak mungkin dapat direalisasikan maka begitulah nilai politik kaum dan agama ini.

 Lazimnya, politik perkauman ini dimainkan oleh pihak oposisi untuk meraih undi. Helen Ting (2019) beranggapan bahawa Dasar Integrasi Nasional dibawah rejim Barisan Nasional seakan menyokong kepelbagaian budaya namun kadang-kala ia bersifat asimilasi. (Multiculturalisme vs Assimilation) Beliau melihat perkongsian kuasa etnik sebagai modus operandi untuk mencapai matlamat mereka. Menurut Azhar Ibrahim (2019), beliau berpendapat bahawa ia adalah wajar seandainya isu tersebut menjaga hak mereka bersama, dan tidak wajar pula sekiranya ia hanyalah berhak untuk kelompok tertentu sahaja. Helen Ting (2019), turut berpendapat sama dengan beliau dengan menjelaskan bahawa etnisiti untuk mempertahankan kepentingan semua, sememangnya wajar. Namun sekiranya ia tidak dilihat dalam konteks yang lebih luas maka ia akan menjadi sebuah masalah. Hatta, beberapa langkah telah dikemukan serta dibincangkan melalui Forum “Naratif Malaysia: Masa Depan Politik Kaum dan Agama” iaitu dengan mengetengahkan naratif nasional yang inklusif.

Antara prinsip naratif yang diketengahkan adalah dengan berpegang pada konsep Malaysia adalah satu iaitu Malaysia adalah untuk semua lapisan masyarakat tanpa mengira agama, bangsa, pendirian politik, dan status tanpa sebarang pengecualian. Demi mencapai negara yang harmoni yang terdiri daripada kepelbagaian etnisiti pula, kerajaan juga perlulah memastikan agar rakyat tidak ketinggalan dengan memberikan hak serta tanggungjawab yang sepenuhnya dan sama rata kepada mereka. Tambahan lagi, setiap masyarakat perlulah bersetuju untuk berkerjasama dan berganding bahu dalam menghadapi cabaran dunia bersama-sama demi negara Malaysia. Jika diteliti dengan lebih mendalam, ketiadaan etika moral merupakan faktor yang menjerumuskan masyarakat untuk berdepan dengan masalah politik kaum dan agama. Sehubungan dengan itu, amatlah penting untuk kita meneroka dan memahami faktor politik dan agama ini masih wujud dan bertahan sehingga kini.

Kesedaran mengenai isu ini adalah tidak seragam kerana setiap orang mempunyai pendapat yang berbeza dengan beranggapan bahawa mereka menjadi ancaman atau dipergunakan oleh pihak yang lain. Hal ini dapat dilihat apabila setiap masalah atau pertelagahan bukan politik semata seringkali dikaitkan dengan politik. Hakikatnya, diskriminasi yang berlaku dalam kalangan masyarakat itu adalah rendah namun persepsi individu yang kian menebal. Oleh yang demikian, amatlah penting untuk mewujudkan sebuah pendidikan mengenai perlembagaan semenjak berada di bangku sekolah lagi agar isu politik kaum dan agama ini tidak disalahgunakan. Politik kaum dan agama ini jarang dibicarakan pada tahun 60-an, namun kini, ia telah dibincangkan pada peringkat nasional. Justeru, kerajaan perlulah mengikhtiarkan dan mencari solusi dalam membendung dan menangani sifat perkauman yang kian menebal dalam diri rakyat di Malaysia.

Akhirulkalam, politik kaum dan agama ini sebenarnya menjadi tunggak dalam mencorakkan politik di negara Malaysia. Penulisan ini membawa kepada penghujahan sama ada politik dan agama masih relevan digunakan pada zaman modenisasi kini. Justeru itu, kerajaan perlulah mengurangkan politicking malahan seharusnya memfokuskan kepada policy-making untuk menjadikan Malaysia sebuah negara yang lebih baik. Oleh yang demikian, kerajaan seharusnya memfokuskan dan memikirkan soal negara dan bukannya memfokuskan kepada kerencaman kaum semata-mata. Hal ini demikian kerana, menurut Nadzri Noor, sifat kerencaman dalam negara ini bukanlah suatu bentuk ancaman tetapi merupakan suatu hal yang saling melengkapi.

Rujukan

Sinar Harian. 2019.[https://www.sinarharian.com.my/article/16296/BERITA/Politik/Politik-kaum-punca-Cina-tolak-BN]

Laporan (II) Forum Naratif Malaysia: Masa Depan Politik Kaum dan Agama

Oleh: Aida Zakiah Razak

Pada tanggal 23 Julai 2019, telah dianjurkan sebuah forum yang bertujuan untuk membincangkan isu berkaitan politik kaum dan agama di Malaysia pada masa kini. Isu ini merupakan isu sensasi terutamanya setelah Pakatan Harapan memegang tampuk pemerintahan melalui Pilihanraya Umum ke 14 yang lalu. Forum ini telah dianjurkan oleh Naratif Malaysia dan mengumpulkan individu-individu yang berkait rapat dengan politik daripada pelbagai bidang. Individu-individu yang dijemput adalah Encik Syahredzan Johan (Setiausaha Politik Ahli Parlimen Iskandar Puteri), Mak Kah Keong (Setiausaha Agung Parti Gerakan Rakyat Malaysia), Dr Azhar Ibrahim (Pensyarah NUS) dan Prof Madya Dr Helen Ting (Felo Kanan IKMAS, UKM). Forum ini telah menggariskan beberapa persoalan yang ingin dirungkaikan berkaitan politik kaum dan agama di Malaysia.

Persoalan 1 : Adakah perkembangan semasa politik kaum dan agama pasca PRU-14 ini sesuatu yang benar-benar baharu ataupun situasi ini sememangnya ketegangan yang lazim dalam sejarah politik Malaysia?

Bagi menjawab persoalan pertama, saudara Syahredzan telah menegaskan bahawa ia bukan isu yang baharu. Namun ia semakin hangat diperkatakan setelah pertukaran kuasa berlaku. Secara logiknya, semestinya wujud politik kaum dan agama jika parti politik sendiri menyatakan pendirian untuk memperjuangkan kaum dan agama tertentu sahaja. Walaupun terdapat parti politik yang telah menegaskan bahawa mereka bukanlah parti politik untuk satu-satu kaum sahaja, pengaruh latar belakang majoriti ahli di dalam parti tersebut akan memberi kesan kepada mereka yang baru ingin menyertai parti tersebut. Masyarakat Malaysia secara keseluruhannya, terlalu terikut dengan tradisi pemikiran yang telah disosialisasikan terhadap mereka dan sedikit daripada kita yang cukup berani untuk memecahkan tembok kebiasaan tersebut. Sebagai contoh, saudara Mak mengatakan bahawa parti gerakan bukanlah diwujudkan untuk kaum Cina sahaja tetapi apabila majoriti daripada ahli adalah dalam kalangan kaum Cina, kaum lain secara automatik menganggap pasti tersebut untuk kaum tersebut sahaja. Perkara ini bersangkutan juga dengan pandangan masyarakat terhadap mereka yang menjadi golongan minoriti di dalam parti yang didominasi sesuatu kaum. Golongan ini bakal menerima kecaman daripada kaum majoriti tersebut dan juga kaum mereka sendiri yang tidak menyokong dan berasa pelik dengan tindakan mereka. Jika pemikiran seperti ini berterusan, politik kaum dan agama akan terus menjadi kelaziman di Malaysia sekalipun pertukaran kerajaan berlaku berkali-kali.

Persoalan 2: Apakah punca kepada penerusan – ataupun peningkatan – politik kaum dan agama di negara ini?

Terdapat pelbagai punca yang digariskan oleh ahli-ahli panel. Namun terdapat beberapa punca yang pada pendapat saya paling memberi kesan kepada perkembangan politik kaum dan agama di Malaysia. Pertama sekali semestinya faktor media. Pelbagai kisah yang disampaikan menerusi semua platform media kebanyakkannya dibuat untuk mensensasikan sesuatu isu. Tidak kira sama ada untuk mendapatkan keuntungan atau secara suka-suka, maklumat yang diperolehi daripada media biasanya tidak begitu tepat. Laporan-laporan yang dikeluarkan biasanya berfokus kepada isu yang boleh ‘dijual’, bukannya kepada isu utama yang ingin diselesaikan. Isu-isu yang boleh ‘dijual’ ini pula berasal daripada perkara yang dianggap sensitif oleh masyarakat. Isu kaum dan agama sememangnya isu yang sensitif dalam masayarakat, oleh itu, segala isu politik juga disalingkait dengan isu kaum dan agama untuk mendapatkan manfaat tertentu. Sensitiviti terhadap kaum dan agama pula dapat dikaitkan dengan faktor pemahaman sejarah yang tidak tepat dan tidak mendalam dalam kalangan warganegara Malaysia. Rakyat Malaysia sering bersifat selfish dalam memahami susur galur sejarah negara. Setiap kaum lebih suka melihat kepada masalah dan perjuangan kaum sendiri sahaja. Ini menyebabkan sukar untuk menyatupadukan pemikiran dan mewujudkan sifat memahami dan menghargai usaha dan perjuangan kaum lain. Dua faktor ini pada pendapat saya menyumbang kepada sikap rasis dalam masyarakat Malaysia yang kemudiannya digunakan untuk membangkitkan isu politik kaum dan agama.

Persoalan 3: Sejauhmanakah politik kaum dan agama berupaya memecahkan projek negara-bangsa Malaysia?

Negara-bangsa Malaysia adalah satu impian untuk memiliki identiti nasional yang dikaitkan dengan seluruh rakyat Malaysia supaya memiliki rasa bersatu-padu walaupun memiliki perbezaan kaum dan agama. Menurut saudara Syahredzan, identiti nasional ini merupakan salah satu cara untuk meredakan politik kaum dan agama di Malaysia. Pada pendapat saya pula, pembinaan negara-bangsa Malaysia dan politik kaum dan agama adalah bersifat simultaneous antara keduanya. Oleh itu, memang benar politik kaum dan agama dapat menggagalkan projek pembinaan negara-bangsa Malaysia. Namun, menurut Dr Helen, isu berkaitan kaum dan agama ini boleh dilihat daripada tiga perspektif atau domain iaitu (1) domain awam – media, parlimen, demonstrasi; (2) interaksi peribadi / seharian -kawan, jiran; dan (3) domain institusi dan negara – dasar kerajaan, birokrasi, sistem pendidikan, undang-undang, pelembagaan. Dalam pembinaan negara-bangsa dan isu politik kaum dan agama, domain awam hanya akan membawa kepada lebih banyak kekeliruan. Oleh itu, sukar untuk domain awam menjadi wadah penyatuan rakyat Malaysia pada masa kini. Domain institusi dan negara pula penuh dengan penglibatan individu-individu berkepentingan yang ada antaranya tidak menginginkan penyatuan rakyat. Oleh itu, interaksi peribadi dan seharianlah yang dapat memberi gambaran jelas tentang realiti hubungan antara kaum dan agama di Malaysia. Sekiranya perubahan perlu dilakukan dalam pemikiran rakyat, di tahap inilah ia dapat dipupuk agar politik kaum dan agama dijalankan secara sihat seterusnya memungkinkan projek negara-bangsa Malaysia.

Persoalan 4: Bagaimana dapat kita membayangkan rupa bentuk teras negara Malaysia yang kita idam-idamkan di celah-celah politik kaum dan agama ini?

Seperti yang dikatakan oleh Dr Azhar, membela kaum dan agama sendiri adalah perlu dilakukan oleh setiap individu. Perkara ini juga disokong oleh Dr Helen yang mengutarakan tentang identiti kaum dan agama masing-masing yang menjadi tradisi sejak turun temurun. Namun perjuangan kaum dan agama ini perlu bertempat dan tidak bersifat berlebih-lebihan. Oleh itu, dapat disimpulkan bahawa sekiranya setiap rakyat bersikap rasional dalam isu kaum dan agama, politik kaum dan agama di Malaysia akan berlaku secara sihat seterusnya menyumbang kepada kemajuan dan pembentukkan negara ke arah yang diidamkan oleh seluruh rakyat Malaysia.

Persoalan 5: Apakah jalan keluar daripada politik kaum dan agama ini?

Penyelesaian yang dicadangkan oleh ahli panel adalah berbeza-beza mengikut kepada perspektif yang dilihat berdasarkan profession masing-masing. Bagi pengamal politik seperti saudara Syahredzan dan saudara Mak, jalan keluar yang dicadangkan antaranya ialah:-

1. Mewujudkan naratif nasional sebagai ganti naratif yang digunapakai kini.
2. Kesedaran bahawa negara ini untuk semua rakyat tidak mengira kaum dan agama.
3. Memegang teguh prinsip dan asas-asas dala perlembagaan persekutuan.
4. Memastikan tiada rakyat yang ketinggalan dan dipinggirkan.
5. Menyedari kenyataan bahawa untuk negara meluaskan potensi memerlukan kerjasama semua pihak tidak mengira latar belakang.
6. Mengenalpasti mengapa wujudnya ketegangan kaum.
7. Memahami perasaan dan ketidakpuashatian yang dirasai oleh setiap kaum dan agama.
8. Merealisasikan slogan-slogan yang dibina untuk membentuk perpaduan dalam kalangan rakyat Malaysia.

Bagi ahli akademik seperti Dr Azhar dan Dr Helen pula, penyelesaian adalah lebih kearah sosialisasi dan pemahaman tentang budaya sendiri dan orang lain. Melalui pemahaman yang mendalam, setiap individu dapat meletakkan diri di tempat orang lain seterusnya dapat membuat penilaian yang lebih rasional dan logik dalam setiap isu. Pemahaman ini pula perlu diperturunkan melalui proses sosialisasi kepada para pelajar dan anak-anak yang bakal menerajui negara pada masa hadapan.

Kesimpulan

Secara keseluruhannya, bagi saya, forum ini mencapai matlamatnya untuk memberi peringatan tentang bahaya politik kaum dan agama yang tidak sihat terhadap negara dan juga melihat cara untuk menangani atau memanfaatkan politik kaum dan agama ini kearah pembangunan negara. Cadangan saya pada masa akan datang, sebagai tambahan kepada pengamal politik dan ahli akademik, pemikir-pemikir agama yang progressif daripada pelbagai agama juga boleh dijemput sebagai panel untuk membahaskan tentang isu ini dari perspektif mereka.

Laporan (I) Forum Naratif Malaysia: Masa Depan Politik Kaum dan Agama

Oleh: Jennifer Phun

Forum “Naratif Malaysia: Masa Depan Politik Kaum dan Agama” telah berlangsung secara lancarnya pada 23 Julai 2019 di Hotel Puri Pujangga, Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM). Ahli- ahli akademik dan politik yang terlibat (ahli panel)  merupakan ahli kepakaran dalam bidang masing-masing iaitu politik, kaum dan agama. Sejak kemerdekaan pada 1957, perkembangan Malaysia telah menghadapi pelbagai cabaran dari luaran dan dalaman. Terutamanya selepas PRU-14, terdapat perubahan dan perkembangan baru di mana peningkatan secara beransuran berkaitan dengan isu sosial yang melibatkan kaum dan agama di perbincangan aras perdana.     

Penceramah pertama merupakan Setiausaha Politik kepada Ahli Parlimen Iskandar Puteri – Encik Syahrezan Johan. Dalam perbincangan beliau, GE-14 dapat memperolehi undian anak muda Malaysia menerusi isu yang lebih penting iaitu kos sara hidup dan pekerjaan selain isu keagamaan dan etnik manakala isu ‘Melayu hilang kuasa’ menjadi tumpuan utama semasa GE-13. Dengan perubahan parti baru yang memegang kuasa, ahli-ahli politik kini cuba mengambil ‘jalan’ Mesra Melayu untuk menunjukkan bahawa hak Melayu masih dititik berat oleh mereka. Walaupun cara ini dapat meringankan ketegangan kaum semasa, tetapi pada masa jangka yang panjang Negara Bangsa tidak dapat diwujudkan dan isu mengenai kaum serta keagamaan mungkin lebih serius sehingga menjadi isu utama untuk GE-15. Oleh itu, beliau mengemukakan beberapa penyelesaian untuk isu ini. Pertama sekali, prinsip negara untuk semua rakyat Malaysia tidak mengira agama, kaum dan status serta tiada pengecualian di mana warganegara seorang rakyat Malaysia tidak dipertikaikan. Kedua, prinsip perlembagaan Malaysia yang menyatakan hak asas untuk semua rakyat Malaysia dan kedudukan khas orang Melayu tidak dipersoalkan. Tambahan pula, tiada komuniti/kumpulan yang dipinggirkan dan merealisasikan potensi masyarakat untuk negara dalam menghadapi cabaran globalisasi.

Encik Syahrezan turut mengemukakan slogan ‘Kemakmuran Bersama’ dan ‘1 Malaysia’ untuk menekankan bahawa rakyat perlu merasai dan menghayati makna sebenarnya sebalik hanya melihat ia sebagai satu slogan daripada kerajaan. Selain itu, ketegangan kaum masih berlaku disebabkan parti pembangkang yang memegang akan terhadap isu kaum dan keagamaan lalu dapat memperolehi reaksi daripada pihak kerajaan serta pihak ketiga (media) yang merangsangkan isu tersebut. Justeru itu, isu ini masih merupakan salah satu isu nasional. 

Forum ini diteruskan dengan penceramah kedua – Encik Mak Kah Keong yang merupakan Setiausaha Agung Parti Gerakan Rakyat Malaysia. Dalam perbincangan beliau, masyarakat umum yang lazimnya menentukan hala tuju politik negara. Sebagai contoh, politik negara Malaysia serupa ekonomi laissez faire. Untuk lebih memahami struktur dan perkembangan parti politik dan isu perkauman di Malaysia, Encik Mak telah menyentuh tentang 13 Mei, di mana struktur pemerintahan dan politik Malaysia berasal dan berasaskan salah faham antara kaum. Beliau turut membandingkan cara pelaksanaan dan pentadbiran parti baru dengan parti lama lalu merumuskan bahawa terdapat persamaan iaitu prinsip kongsi sama dalam pentadbiran.

Penceramah ketiga merupakan pensyarah NUS – Dr. Azhar Ibrahim. Beliau melihat kepada tiga perkara iaitu gubahan Rukun Negara selepas merdeka pada tahun 1957, peranan intelektual Malaysia mengenai isu politik kaum dan keagamaan serta respons daripada agen kultural. Sehubungan dengan itu, Dr Azhar membincangkan bahawa kumpulan etnik wajar menjaga hak dan kebajikan tetapi jikalau hanya untuk kebajikan dan manfaat kumpulan tersendiri makalah tidak wajar kerana Malaysia merangkumi pelbagai etnik. Dalam lain kata, untuk berjaya dalam integrasi nasional, semua hak dan kebajikan etnik perlu dipertimbangkan dan dijaga. Tambahan pula, pihak atasan perlulah mendengar pandangan dan memahami keperluan rakyat; pada masa yang sama sentimen rakyat yang kuat perlulah ‘sembuh’ supaya pelaksanaan (pentadbiran) dapat lakukan. Beliau juga mengemukakan beberapa ahli tokoh terkenal yang kritikal terhadap status quo semasa iaitu Syed Hussein Alatas dan Colin Abraham bersamaan tokoh Usman Awang dan Chandra Muzaffar dari segi respons kultural. Konotasi kultural digunakan sebaliknya budaya kerana secara umumnya, ‘budaya’ memberi persepsi budaya tarian dan seni. Oleh itu, gerakan kultural merupakan segala yang tidak melibatkan politik. Jalan keluar yang dibincang melibatkan pendidikan kewarganegaraan di mana pihak yang bertanggungjawab dan terlibat memandangkan perkara pendidikan dengan serius, pertambahan projek kultural di mana peranan NGO dan institusi pendidikan tinggi dalam mengembangkan dan memelihara projek yang sedia ada serta memerlukan transformasi sosial yang lebih menyeluruh.

Penceramah terakhir untuk forum merupakan Prof. Madya Dr. Helen Ting, Felo Penyelidik IKMAS di Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM). Beliau memulakan presentasi dengan kerangka konsep etnik dan menyatakan mempertahankan etnik membawakan kebaikan namun jikalau hanya etnik tersebut sahaja maka tidak digalakkan. Seterusnya, komentasi ahli politik terhadap sekumpulan etnik secara langsung dan tidak langsung dapat mencetuskan reaksi yang positif dan negatif. Salah satu contoh yang diberikan adalah komentasi terhadap tarian singa kaum cina di mana, reaksi negatif diperolehi tetapi secara positifnya, penglibatan anak muda cina dalam tarian singa telah meningkat. Dr Helen mengemukakan tiga domain hubungan etnik iaitu institusi negara, domain awam dan interaksi peribadi. Tambahan pula, statistik dikemukakan mengenai persepsi terhadap diskriminasi antara kaum adalah lebih tinggi berbanding pengalaman diskriminasi yang dihadapi dalam kehidupan seharian. Malahan, kekurangan interaksi antara kaum bukan merupakan masalah yang besar dalam isu perkauman. Perkara 154 dan perkara 8 dalam perlembagaan turut disentuh oleh beliau untuk meneruskan perbincangan mengenai isu politik kaum dan agama di Malaysia kerana ketegangan etnik yang berlaku tidak hanya disebabkan oleh faktor ekonomi dan politik. Dalam kata lain, pengekalan identiti sekumpulan etnik merupakan salah satu faktor yang menyumbang dalam isu ini. Di samping itu, Dr Helen turut membincangkan mengenai dasar integrasi nasional yang kontradiksi di mana multikulturalism dan asimilasi dapat dilihat dalam masyarakat Malaysia. Selanjutnya, isu integrasi dalam kumpulan etnik sering kali dijadikan sebagai isu sebaliknya diakui bahawa integrasi antara kumpulan etnik telah/dapat dilakukan. Politik perkauman wujud dalam masyarakat namun untuk membina sebuah Negara Bangsa, ia perlu setanding dengan realiti rakyat Malaysia.

Sebelum mengakhiri forum, terdapat sesi perbincangan antara ahli panel dengan peserta di mana self-empowerment, fenomena sosial, mitos sosial dan usaha yang merentasi politik perlu dilaksanakan dan digubah untuk menangani isu politik kaum dan keagamaan di Malaysia dengan lebih baik. Pada pendapat saya, keunikan Malaysia merupakan rakyat yang terdiri daripada pelbagai kaum dan etnik. Lebih-lebih lagi, saya bersetuju dengan perbincangan mengenai jalan keluar yang dikemukakan oleh ahli-ahli panel antaranya, perlembagaan tidak difahami sepenuhnya oleh rakyat Malaysia termasuklah ahli intelek dan ahli politik serta pelaksanaan serius dalam pendidikan kewarganegaraan kepada generasi muda supaya isu politik kaum dan keagamaan dapat ‘diselesaikan’ dengan baik. Pendek kata, semua institusi- kerajaan, swasta, awam, kultural dan individu perlulah lebih tegas dan memainkan peranannya dalam menangani isu politik kaum dan keagamaan di Malaysia.