Wacana mengenai
gagasan Naratif Malaysia telah mulai menampakkan jurang yang ketara. Khaled
Nordin daripada UMNO dan Edry Faizal daripada DAP telah membawa dua naratif
yang berbeza di dalam tulisan mereka. Kedua-dua tulisan tersebut berada di dua
pola ekstrim yang bertentangan. Malah, tulisan mereka tersebut sudahpun dikritik
oleh para pembaca The Malaysian Insight (TMI). Dalam hal ini, tulisan Edry
disanggah oleh Azharuddin Aziz manakala tulisan Khaled Nordin pula telah
dibidas oleh Muhammad Hafez Darwis. Namun sehingga kini, baik Khaled mahu pun
Edry, kedua-duanya masih belum memberi sebarang maklum-balas terhadap kedua-dua
tulisan tersebut.
Apakah Khaled dan
Edry masing-masing enggan bertolak-ansur di dalam mempertahankan pendirian
mereka itu? Apakah pendirian kedua-dua mereka itu tidak boleh diubah? Apakah
kedua-dua pendirian itu takkan dapat mencari suatu titik temu?
Khaled dalam tulisannya yang berjudul Naratif Malaysia Tidak Boleh Tolak Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971 mengajukan gagasan ‘naratif Malaysia’ harus berpandukan kepada tiga prinsip yang terkandung dalam Dasar Kebudayaan Kebangsaan yang berteraskan budaya Melayu dan Islam.
Walau bagaimanapun, Muhammad Hafez Darwis dalam sanggahannya yang termuat di ‘Dasar Kebudayaan Kebangsaan Bukan Sakral’ telah memperincikan kenapa Dasar Kebudayaan tersebut bermasalah untuk dijadikan teras kepada persoalan kebudayaan kebangsaan.
Hujah Hafez
menumpukan kepada persoalan proses pembuatan Dasar Kebudayaan Kebangsaan yang
tidak cukup terangkum serta kegagalan untuk mengambil-kira kebudayaan
bumiputera bukan Islam yang juga merupakan masyarakat pribumi di Malaysia
sebagai unsur penting dalam pembentukan kebudayaan kebangsaan.
Menjejaki sejarah
idea yang melahirkan kebudayaan kebangsaan, Hafez menemukan perubahan pemikiran
tentang kebudayaan kebangsaan di kalangan intelektual yang mewakili Universiti
Kebangsaan Malaysia (UKM) pada tahun 1990 yang mengajukan suatu formulasi
kebudayaan kebangsaan yang berbeza daripada Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1973
itu.
Hemat Hafez,
persoalan kebudayaan bukanlah sesuatu yang bersifat statik tetapi berubah
mengikut kondisi sosial masyarakat. Malahan tidaklah menjadi suatu kesalahan
pada Hafez untuk mengkritik, menilai dan membincangkan semula Dasar Kebudayaan
Kebangsaan agar suatu penyelesaian yang lebih terangkum dan adil dapat dicari.
Edry pula menukilkan buah fikirannya di tulisan yang berjudul ‘Bangsa Malaysia atau Rakyat Malaysia?’. Tulisan Edry ini merupakan suatu kritik terhadap tulisan Khaled tentang Dasar Kebudayaan Kebangsaan yang melihat bahawa tidak wujud ‘Bangsa Malaysia’ tetapi yang wujud hanyalah ‘Rakyat Malaysia’ yang berbilang etnik, agama dan bahasa.
Edry sebaliknya mengusulkan
konsep ‘Bangsa Malaysia’ sebagai suatu projek yang mulia dan seharusnyalah menurut
Edry disokong oleh semua orang termasuklah Khaled. Selain itu, Edry juga
mengajukan supaya sejarah Malaysia dilihat pada waktu penubuhan Malaysia dan
bukan mengambil dari zaman silam supaya dapat difahami nilai-nilai yang
terkandung di dalam Malaysianisme.
Apakah itu
‘Malaysianisme’ dan apakah rupa-bentuk, identiti, ciri-ciri dan nilai-nilai
yang seharusnya terkandung dalam ‘Malaysianisme” tidak pula Edry jelaskan.
Tulisan Edry itu kemudiannya dibidas oleh Azharuddin Aziz dalam ‘Malaysia Bukan Lahir Dalam Vakum’ yang mengkritik pemahaman Edry yang dilihat gagal memahami proses kelahiran sesuatu ‘bangsa’ itu yang bersifat rencam dan pelbagai mengikut konteks sejarah, ekonomi, politik, sosio-budaya dan struktur sesebuah masyarakat. Azharuddin berhujah tidak semua masyarakat dunia mengalami proses kesedaran berbangsa dalam bentuk yang sama.
Edry juga didakwa
Azharuddin sebagai bukan sahaja gagal untuk memberikan takrifan ‘bangsa’ yang
jelas tetapi juga keliru apabila Edry mencampur adukkan antara konsep ‘bangsa’
dan ‘ras’.
Kritikan Azharuddin
yang paling lantang ialah apabila Edry dituding sebagai polos sejarah (ahistorical) apabila Edry mengajukan supaya
sejarah Malaysia dilihat pada waktu penubuhan Malaysia dan bukan daripada
sejarah silam sebelum wujudnya Malaysia.
Memandangkan
kritikan-kritikan yang dilemparkan kepada tulisan Khaled dan Edry belum lagi
dibalas oleh mereka berdua, maka kita tidak dapat untuk mengetahui dengan pasti
apa sebenarnya jawapan mereka terhadap
persoalan-persoalan yang telah dibangkitkan oleh Muhammad Hafez Darwis dan
Azharuddin Aziz itu.
Tulisan saya ini
pula adalah suatu kesinambungan kepada tulisan-tulisan di atas selepas saya
meneliti hujah-hujah yang dikemukakan oleh mereka. Ianya adalah suatu usaha
sederhana daripada diri saya untuk cuba mempertemukan kepelbagaian naratif yang
terkandung dalam tulisan-tulisan tersebut pada satu titik yang boleh
diperkongsikan bersama.
Tulisan Khaled
umumnya boleh dipetakan sebagai suatu naratif yang mengidamkan Malaysia yang
berkeperibadian dan beridentiti Melayu-Islam sebagai teras kebangsaannya.
Khaled tentunya tidak menafikan peranan daripada etnik lain dalam pembentukan
kebangsaan Malaysia ini. Tapi terasnya adalah berpaksikan kepada Dasar
Kebudayaan Kebangsaan yang diajukan oleh Khaled. Malaysia sebagai suatu idea
bagi Khaled adalah berasal dari Tanah Melayu dan kerana itu teras kebudayaan
Melayu-Islam harus kekal menjadi panduan utama di dalam kehidupan berbangsa dan
bernegara.
Manakala tulisan
Edry pula adalah suatu tulisan yang mengidamkan kepada kelahiran sebuah bangsa
yang dikonsepkan sebagai Bangsa Malaysia yang pembentukannya menurut Edry harus
diambil dari sejarah penubuhan Malaysia itu sendiri dan bukannya ditarik dari
zaman silam. Edry tentunya tidak menafikan hakikat sejarah bahawa sebelum
Malaysia wujud, yang terlebih dahulu wujud adalah Persekutuan Tanah Melayu yang
mencapai kemerdekaannya pada tahun 1957.
Namun begitu Edry
melihat dengan kemasukan Sabah dan Sarawak dalam Persekutuan Malaysia pada
tahun 1963 telah mengubah bentuk, keperibadian dan identiti kebangsaan
Malaysia. Justeru itu menurut Edry sewajarnyalah sejarah Malaysia dimulai pada
waktu penubuhan Malaysia dan bukan dari zaman sebelumnya.
Terdapat dua pola
ekstrim yang terkandung di dalam kedua-dua konsep Malaysia yang diidamkan oleh
kedua-dua sosok ini. Dua pola pandangan yang berbeza ini kemungkinan besar
tidak hanya mewakili pendapat peribadi masing-masing, tetapi juga turut
dikongsi oleh organisasi yang mereka wakili dan juga sebahagian daripada
masyarakat Malaysia yang lainnya. Perbezaan konsep Malaysia yang diidamkan ini
wajar saja memandangkan hakikat kepelbagaian yang wujud dalam negara kita yang
melahirkan cita dan aspirasi yang juga rencam.
Persoalannya
ialah bagaimana untuk mencari suatu titik temu di dalam kepelbagaian dan
kerencaman idaman yang ingin dijadikan realiti itu?
Mungkin perkara
pertama yang harus difahami ialah bangsa sebagai suatu fenomena sosial adalah
sebuah proses. Menjadi bangsa bukanlah sesuatu yang semulajadi. Terdapat
proses-proses yang tertentu yang perlu dilalui untuk melahirkan kesedaran
sebagai suatu bangsa. Dan tidak semua bangsa-bangsa di dunia ini melalui proses
yang sama. Proses yang dilalui sehingga terbentuknya sesuatu bangsa itu berbeza
di setiap wilayah dan dipengaruhi pula oleh kekhasan sejarah dan juga proses
sosial, politik dan ekonomi yang melatari perjalanan sesuatu komuniti itu untuk
menjadi bangsa.
Dan tentunya
bangsa tidak lahir dalam tempoh setahun atau dua tahun, bahkan sepuluh tahun.
Menjadi bangsa dalah suatu proses yang panjang. Bangsa, dalam hal ini, tidak
terjadi dalam hampawa (vakum). Terdapat proses-proses yang tertentu yang panjang
dan lama (mungkin beratus tahun) sebelum kesedaran berbangsa itu wujud. Dan
bangsa bukanlah suatu fenomena yang statik tetapi sentiasa bergerak, dinamik
dan terus bergulir dalam proses kemenjadian (becoming) yang berterusan.
Kalau kita punya
kefahaman bahawa bangsa adalah sebuah proses, maka kita tidak akan mudah untuk
terus menidakkan idea tentang Bangsa Malaysia.
Memandangkan
bangsa adalah sebuah proses, maka memahami proses-prosesnya inilah yang akan
membantu kita untuk melahirkan bangsa Malaysia. Dan sebahagian daripada proses
ini adalah tentang masa silam dan masa kini. Memperakui sejarah silam dan
menerima sepenuh hati hakikat masa kini adalah sebahagian daripada langkah awal
ke arah mencari titik temu kepada dua pandangan berbeza yang terkandung di dalam
tulisan Khaled dan Edry ini.
Malaysia pada
hari ini bukan lagi Tanah Melayu. Hakikat bahawa Malaysia bukan lagi Tanah
Melayu ini adalah akibat daripada proses sejarah yang dilaluinya yang telah
mengubah struktur demografi dengan kehadiran pelbagai etnik, agama, bahasa dan
budaya kelompok-kelompok manusia yang kini menjadi sebahagian daripada warganegaranya.
Penyertaan Sabah dan Sarawak pada tahun 1963 ke dalam Persekutuan Malaysia
bukan sahaja menambahkan lagi kerencaman dan kepelbagaian etnik, agama, bahasa
dan budaya tetapi juga menukar nama wilayah politik kita daripada Persekutuan
Tanah Melayu kepada Persekutuan Malaysia.
Namun begitu,
perubahan daripada Tanah Melayu kepada Malaysia tidak bererti berkuburnya
sejarah silam. Sejarah lampau sebelum Malaysia tetap ada. Malahan sejarah
sebelum adanya Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1957 juga akan masih terus
wujud dan diingati. Adalah menjadi suatu ketidakadilan dan kezaliman sejarah
jika sekiranya yang lampau itu dipadamkan dari ingatan. Kita sebahagiannya
adalah ingatan-ingatan lampau. Memadamkan ingatan lampau adalah menafikan
wujudiah diri kita pada hari ini.
Persoalan seterusnya apakah sejarah lampau Malaysia hanya berhenti sebatas Melaka semata-mata? Apakah sebelum Melaka tiada langsung wujud sejarah politi-politi Melayu tua? Teks Tun Daim Zainuddin di Seminar Naratif Malaysia: Melayu Dalam Persoalan Nasional (yang disampaikan di UTM Skudai pada 19 Mac 2019) misalnya, mengajukan penerokaan sejarah politi-politi Melayu tua jauh melangkaui batas empayar Melaka. Malahan dalam sesi soal jawab di seminar yang sama Tun Daim turut mengungkapkan tentang Lembah Bujang di Kedah sebagai pemula kepada peradaban Melayu.
Walau pun kemudiannya teks ucapan Tun Daim ini mendapat kritikan daripada beberapa felo Naratif Malaysia sendiri. Ini kerana menurut mereka, teks tersebut gagal melihat masalah pendidikan negara (yang ditulis oleh Haris Zuan), selain penafian terhadap fungsi emosi manusia (yang ditulis oleh Ramze Endut) serta tumpuan yang berlebihan terhadap ekonomi (yang ditulis oleh Ruhan Shahrir) sehingga mengabaikan aspek-aspek bahasa, budaya dan identiti kebangsaan. Sunggupun begitu, perlu disebutkan juga bahawa Tun Daim dalam pada masa yang sama telah membuka wacana sejarah yang merentasi zaman Melayu-Islam yang ditandai oleh empayar Melaka.
Natijahnya, membuka
wacana sejarah bererti membuka kembali wajah-wajah kita yang lampau. Wujud kita
seperti mana pada hari ini adalah kesan dan akibat daripada proses-proses
sejarah yang kita jalani sebagai sebuah komuniti di masa lampau. Tetapi yang
lampau itu kemudiannya melalui proses-proses sejarahnya yang khas yang
kemudiannya melahirkan pula wajah-wajah kita yang baru. Wajah kita pada hari
ini adalah suatu proses kemenjadian (becoming)
yang senantiasa bergulir dan terus bergulir dari garis masa silam sehinggalah
kini. Manakala wajah kita pada masa hadapan pula adalah bergantung kepada
sejauh mana kita memperakui masa silam dan menerima hakikat masa kini.
Masa silam
wilayah yang kita namakan Malaysia ini ditandai oleh kewujudan politi-politi
Melayu tua yang hibrid (dipengaruhi oleh kosmologi pemikiran Melayu-Hindu-Buddha)
yang kemudiannya berubah menjadi politi-politi kesultanan Melayu-Islam sebelum
bertukar menjadi Persekutuan Tanah Melayu dan akhirnya berubah menjadi Malaysia
dengan sistem politi raja berperlembagaan yang kita kenali sekarang ini.
Justeru, apakah
Khaled bersedia untuk menerima hakikat bahawa Malaysia kini bukan lagi Tanah
Melayu? Juga, apakah Edry pula sanggup untuk mengiktiraf bahawa Malaysia bukan
suatu entiti polos sejarah yang terbatas di tahun 1963 semata-mata, sebaliknya lahir
dan berevolusi dari sejarah politi dan peradaban Melayu silam? Tidak memberi
sikap terhadap persoalan boleh memberi makna bahawa kedua-dua mereka ini tidak
serius untuk memperdalamkan perbincangan yang mendesak mengenai identiti
kebangsaan.
Untuk saya, jalan
keluarnya bukannya memilih salah satu daripada dua pola tersebut. Jalan
keluarnya ialah dengan merangkul dan mendakap kedua-duanya. Yakni menerima dan
merangkul hakikat masa kini dan memperakui serta mendakap masa silam adalah
langkah pertama ke arah proses melahirkan naratif Malaysia yang lebih adil dan
terangkum.
![[Pendaftaran] Siri Kuliah Sains Sosial Malaysia oleh Abdul Rahman Embong](https://naratifmalaysia.wordpress.com/wp-content/uploads/2020/06/lecture_nm.jpg?w=640)
![[Pendaftaran] Bengkel Penulisan Negara Idaman](https://naratifmalaysia.wordpress.com/wp-content/uploads/2019/07/malaysia.jpg?w=470)
Naratif Malaysia 